کتاب علیه شکاف اجتماعی
در روزگاری که مشکلات اقتصادی، بسیاری از جنبه‌های زندگی اجتماعی را تحت‌الشعاع قرار داده، سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به صحنه‌ای امیدبخش از اشتیاق عمومی برای فرهنگ و دانایی تبدیل شده است. آمارها و شواهد، گواه آن هستند که نمایشگاه کتاب، همچنان جایگاه برجسته‌ای در دل و ذهن ایرانیان دارد؛ جایگاهی که حتی نوسانات اقتصادی نیز نتوانسته آن را متزلزل کند.
حضور گسترده در سطح بین‌المللی
یکی از شاخصه‌های قابل‌توجه این دوره، مشارکت فعال کشورهایی از چهار قاره جهان است. از کشورهای همسایه همچون عراق، ترکیه، قطر و امارات گرفته تا یمن، سوریه، روسیه و نمایندگانی از اروپا، آسیا، آفریقا و حتی آمریکا، همگی در این دوره حضوری معنادار دارند. این حضور، نه‌تنها نشانی از جایگاه بین‌المللی نمایشگاه تهران به‌عنوان رویدادی فرهنگی در مقیاسی جهانی است، بلکه فرصتی برای تبادل اندیشه‌ها، گسترش ارتباطات فرهنگی و آشنایی با ادبیات و نشر دیگر ملل نیز فراهم کرده است.
ناشران خارجی با ارائه آثار خود، دریچه‌ای به جهان‌بینی‌ها، سبک‌های روایت و دغدغه‌های فرهنگی سرزمین‌های گوناگون می‌گشایند و درعین‌حال، با آثار نویسندگان ایرانی نیز آشنا می‌شوند. این تعامل دوسویه، نقش مهمی در تقویت دیپلماسی فرهنگی ایران ایفا می‌کند و ظرفیت‌های نمایشگاه را فراتر از یک رویداد فروش کتاب، به بستری برای گفت‌وگوی میان‌فرهنگی تبدیل می‌سازد.
استقبال کم‌نظیر مردم در روزگار مشکلات اقتصادی
شاید یکی از شگفت‌انگیزترین ابعاد این رویداد، استقبال گسترده مردم در شرایطی باشد که بسیاری از خانواده‌ها با چالش‌های اقتصادی مواجه‌اند. طبق آمار منتشرشده، روزانه بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر از نمایشگاه بازدید می‌کنند؛ عددی چشمگیر که نشان‌دهنده عطش فرهنگی جامعه‌ای است که هنوز کتاب را به‌عنوان کالایی ضروری و حیاتی می‌نگرد، نه کالایی لوکس و تزئینی.
این حضور انبوه، آن‌هم در روزگاری که تورم، گرانی و دغدغه‌های معیشتی ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده، نشان می‌دهد که نیاز به دانستن، آموختن و ارتباط با جهان اندیشه، در عمق جامعه زنده و جاری است. بر اساس داده‌هایی که اخیرا منتشر شده‌اند، در برخی ساعات، حضور هم‌زمان حدود ۱۷۰ هزار تلفن همراه فعال در محدوده نمایشگاه ثبت شده که گواه ازدحام بی‌سابقه و اشتیاق عمومی است؛ حضوری که بیش از هر چیز، نشانی از امید به فرهنگ، گفت‌وگو و آینده‌ای روشن‌تر دارد.
فرهنگ رکودبردار نیست
آمار فروش سی‌وششمین نمایشگاه کتاب تهران نیز نشان از موفقیتی فراتر از انتظار دارد. تا روز ۲۵ اردیبهشت‌ماه، مجموع فروش کتاب در نمایشگاه به رقم چشمگیر ۴۲۴ میلیارد و ۵۷۵ میلیون تومان رسیده است که از این میزان، ۲۴۰ میلیارد تومان سهم فروش مجازی و ۱۸۴ میلیارد تومان سهم فروش حضوری است. نکته جالب‌توجه این است که فروش مجازی، نسبت به سال گذشته، رشدی معنادار معادل ۷.۶۵ درصد را تجربه کرده و شمار نسخه‌های فروخته شده در این بستر، با جهشی ۲۶ درصدی به عدد ۹۳۰ هزار و ۳۲۰ جلد رسیده است.
این روند صعودی نه‌تنها نشان از افزایش تمایل مخاطبان به خرید آنلاین دارد، بلکه حاکی از تثبیت تدریجی بستر دیجیتال به‌عنوان گزینه‌ای قابل‌اعتماد و در دسترس برای کتاب‌دوستان سراسر کشور است. دسترسی دیجیتال حالا دیگر صرفا راه‌حلی جایگزین برای عدم حضور فیزیکی نیست، بلکه به مکملی مؤثر تبدیل شده که دامنه مخاطبان نمایشگاه را فراتر از مرزهای جغرافیایی تهران گسترش داده و امکان مشارکت فرهنگی را برای طیف وسیع‌تری از مردم سراسر کشور فراهم کرده است.
نمایشگاهی برای همه؛ از سیاست تا فرهنگ
سی‌وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، صرفا یک رویداد فروش و عرضه کتاب نیست؛ بلکه به محفلی فرهنگی بدل شده که طیف متنوعی از چهره‌ها و اقشار جامعه در آن گرد هم آمده‌اند؛ از نویسندگان سرشناس و مترجمان برجسته تا پژوهشگران، استادان دانشگاه، هنرمندان، خبرنگاران، فعالان فرهنگی و اجتماعی، حتی سیاست‌مدارانی با گرایش‌های مختلف - چه اصول‌گرا و چه اصلاح‌طلب - که همگی در این رویداد حضور داشتند. این تنوع نشان می‌دهد که نمایشگاه کتاب، هنوز هم جایگاه خود را به‌عنوان یک «نقطه تلاقی ملی» حفظ کرده است.
نکته قابل تأمل آن است که در فضای معمولا دوقطبی جامعه، نمایشگاه کتاب موفق شد مرزهای سیاسی را برای مدتی کمرنگ کند و حول محور «فرهنگ» نوعی همزیستی و گفت‌وگوی غیرمستقیم شکل دهد. بسیاری از چهره‌ها در این فضا، نه در جایگاه مخالف و موافق، بلکه در قامت علاقه‌مندان به کتاب و اندیشه ظاهر شدند؛ گویی کتاب و نمایشگاه آن، زبان مشترکی است که هنوز توان ایجاد گفت‌وگو در جامعه را دارد.
این ویژگی به‌ویژه در روزگاری که جامعه با شکاف‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مواجه است، نشانه‌ای امیدبخش به‌شمار می‌آید.
نمایشگاه، بار دیگر نشان داد که کتاب نه‌تنها ابزار آگاهی‌بخشی، بلکه ظرفیتی برای هم‌گرایی اجتماعی و گفت‌وگو میان گروه‌های ناهمگون نیز هست.
چنین لحظاتی، گرچه گذرا، اما یادآور این حقیقت‌اند که فرهنگ، اگر با جدیت و احترام دنبال شود، می‌تواند از موانع عبور کرده و همچنان در قلب جامعه جای بگیرد.
نظم در ازدحام
ایجاد فضایی منظم و امن در دل ازدحام جمعیت، با توجه به اطلاع‌رسانی‌های مناسب و باجه‌های راهنمای بازدیدکنندگان که در جای‌جای نمایشگاه مستقر هستند، از نکات قابل‌توجه نمایشگاه امسال است. با وجود حضور پرتعداد بازدیدکنندگان، همه چیز حاکی از برقراری نظم مناسب، تأمین امنیت و مدیریت صحیح فضاهاست؛ موضوعی که هم به آرامش مخاطبان کمک کرده و هم تجربه‌ای دلپذیر از حضور در نمایشگاه به جا گذاشته است.
ترکیب فروش حضوری و مجازی در این دوره، اقدامی مؤثر در جهت افزایش دسترسی و رضایت مخاطبان بوده است. امکان خرید آنلاین به‌ویژه برای افرادی که امکان حضور فیزیکی در تهران را ندارند، نقش مهمی در گسترش دامنه اثرگذاری نمایشگاه داشته است. این الگوی ترکیبی، می‌تواند الگویی برای دیگر رویدادهای فرهنگی کشور نیز باشد.
در مجموع، سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، با تمام نشانه‌هایش، یادآور این نکته مهم است که فرهنگ زنده است و نفس می‌کشد. نه مشکلات اقتصادی، نه تغییر سبک زندگی و نه رقابت رسانه‌های نوظهور، هیچ‌کدام نتوانسته‌اند این علاقه کهن به کتاب را خاموش کنند. این نمایشگاه، نه فقط فروشگاهی برای کتاب، بلکه آیینه‌ای از جامعه‌ای است که همچنان به دانایی باور دارد. این رویداد فرهنگی، فرصت مغتنمی به‌شمار می‌رود که نه‌تنها برای خرید کتاب، بلکه برای گفت‌وگو، اندیشه‌ورزی و بازآفرینی پیوندهای فرهنگی جامعه ایران فراهم آمده است.
