لاف صلح در استانبول
نشست سه‌جانبه ترکیه، ایالات متحده و اوکراین روز جمعه ۱۶ مه ۲۰۲۵ در کاخ دولمه‌باغچه استانبول به ریاست «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه برگزار شد و پس از حدود دو ساعت به کار خود پایان داد. هیأت آمریکایی به سرپرستی «مارکو روبیو»، وزیر خارجه آمریکا و با حضور «کیت کللاگ» نماینده ویژه ایالات متحده در امور اوکراین و «توماس باراک» سفیر آمریکا در ترکیه شرکت داشت. طرف اوکراینی را «آندری یرماک» رئیس دفتر ریاست‌جمهوری، «روستم اموروف» وزیر دفاع و «آندری سیبیها» وزیر خارجه تشکیل می‌داد. هدف اصلی نشست، هماهنگ‌سازی مواضع سه کشور برای پیشبرد مذاکرات صلح با روسیه و تقویت گام‌های اعتمادساز اعلام شد. اگرچه بیانیه مشترکی صادر نشد، توافق شد کارگروه‌های کارشناسی برای تبادل اسناد آتش‌بس و بررسی شرایط تبادل اسیران ایجاد شود .
پیش‌زمینه و ضرورت نشست
در پی درخواست‌های مکرر کی‌یف برای مشارکت مستقیم غرب در مذاکرات صلح، ترکیه با میزبانی این نشست سه‌جانبه تلاش کرد نقش میانجی بی‌طرف خود را پررنگ کند. ترکیه پیش‌تر میزبان مذاکرات مستقیم روسیه و اوکراین بود که به تبادل اسیران منجر شد و حالا عزم خود را برای تقویت روند دیپلماتیک جزم کرده است. آمریکا و اروپا با اعمال فشار سیاسی و اقتصادی بر مسکو، از روند صلح حمایت می‌کنند و حضور رسمی نمایندگان عالی‌رتبه این کشورها در استانبول، نمایشی از اراده برای پیشبرد دستیابی به آتش‌بس است .
روند نشست و مباحث اصلی
هاکان فیدان نشست را با تأکید بر دو مسیر «صلح یا تشدید درگیری» افتتاح کرد و از دو طرف خواست از فرصت پیش‌رو حداکثر استفاده را ببرند. مباحث اصلی شامل گزارش نتایج مذاکرات مستقیم روسیه و اوکراین و ارزیابی تأثیر تبادل دو هزار اسیر بر اعتمادسازی، بررسی چارچوب نشست‌های آتی سران؛ از جمله پیشنهاد جلسه‌ای میان «زلنسکی» و «پوتین» تحت نظارت بین‌المللی و بحث تضمین‌های امنیتی و بسته‌های مشوق اقتصادی در صورت حصول آتش‌بس بودند. موضوعاتی که به گام‌های بعدی مذاکرات اروپایی نیز پیوند می‌خورد با وجود عدم صدور بیانیه مشترک، طرفین توافق کردند که کارگروه‌های فنی برای تدوین متن‌های آتش‌بس و تبادل اسناد تشکیل شود، هماهنگی میان واشنگتن و بروکسل برای افزایش فشار دیپلماتیک بر مسکو استمرار یابد و گام بعدی مذاکره با روسیه، مبتنی بر نتایج این نشست و پیشنهادهای کتبی سه‌جانبه، برنامه‌ریزی شود .
چشم‌انداز پیش‌رو
از منظر ژئوپلیتیک، حضور آمریکا و اوکراین در کنار ترکیه، نشان‌دهنده اراده غرب برای جلوگیری از یک‌جانبه‌سازی مذاکرات توسط مسکو است. ترکیه با حفظ ارتباط با هر دو طرف، سعی دارد اعتبار خود را به‌عنوان میانجی قابل اتکا تقویت کند. بااین‌حال، تا زمانی که روسیه حاضر به ارائه تضمین‌های مهم در زمینه آتش‌بس و خروج نیروها نشود، احتمال حصول توافق نهایی دور از دسترس باقی می‌ماند .
نخستین گام اجرایی این روند، تشکیل جلسات کارشناسی مشترک در استانبول و بروکسل است که متن‌های آتش‌بس و تضمین‌های امنیتی را نهایی خواهند کرد. سپس نشست فرادستی سران دو طرف با میزبانی احتمالی سازمان ملل یا ترکیه برگزار خواهد شد تا مسیر به توافق نهایی هموار شود. نشست سه‌جانبه استانبول، گامی تاکتیکی در جهت تثبیت هماهنگی غربی‌ها و ترکیه برای ورود به مرحله جدید مذاکرات صلح است. اگرچه بیانیه‌ای صادر نشد، اما توافق بر استمرار کارگروه‌های فنی و آماده‌سازی زمینه برای نشست سران، نویدبخش تحرکی است که می‌تواند فراتر از تبادل اسیران، زمینه‌ساز کاهش خشونت و آغاز ساختار آتش‌بس باشد. ادامه این مسیر، نیازمند حمایت عملی از سوی روسیه و تضمین‌های ملموس برای پایان دادن به منازعه است.
درحالی‌که دونالد ترامپ پیش از آغاز مذاکرات سه‌جانبه استانبول با غرور وعده داده بود که این گفت‌وگوها «نتیجه‌بخش» خواهد بود، هم ولادیمیر پوتین و هم ولودیمیر زلنسکی در عمل در آن شرکت نکردند. دلایل اصلی این عدم حضور را می‌توان در سه دسته کلی دسته‌بندی کرد: ۱) استراتژی فشار و بازی دیپلماتیک روسیه، ۲) موضع قاطع اوکراین مبنی بر «حضور شخص پوتین» و ۳) رقابت‌های سیاسی داخلی آمریکا و تأثیر ترامپ بر انتظارات.
استراتژی فشار و بازی دیپلماتیک مسکو
روسیه هیچ‌گاه قصد جدی برای گفت‌وگوی رودررو در استانبول نداشت و صرفا «نماینده‌ای تشریفاتی» فرستاد. کاخ کرملین پس از پیشنهاد میزبان بودن ترکیه، به جای پوتین، «ولادیمیر مدینسکی» (مشاور پیشین فرهنگی پوتین) را به‌عنوان سرپرست هیأت اعزام کرد که از سوی زلنسکی «تیم تشریفاتی» خوانده شد . تحلیلگران روسی به «مسکو تایمز» گفته‌اند پوتین از پیش تصمیم گرفته بود فقط با سطح پایین دیپلماتیک شرکت کند تا ضمن حفظ چهره مقتدر، اهرم فشار حفظ شود و از ورود مستقیم به مذاکره اجتناب کند. عدم حضور پوتین عملا نشان داد که مسکو مایل نیست در شرایط فعلی امتیازات مهمی چون توقف عملیات نظامی یا عقب‌نشینی خاکش را بررسی کند .
شرط حضور زلنسکی؛ «یک‌به‌یک با پوتین»
زلنسکی صراحتا اعلام کرد تنها در صورتی شخصا به استانبول می‌آید که پوتین نیز حضور داشته باشد: او در کی‌یف گفت «پوتین از یک‌به‌یک واقعی می‌ترسد.» و عدم حضور روسیه را بی‌احترامی خواند. به دنبال اعلام اینکه مسکو نماینده سطح پایین می‌فرستد، زلنسکی برنامه سفر خود به استانبول را لغو کرد تا واکنشی سیاسی نشان دهد و توافقات را مشروط به «تعهد صادقانه» کند. این موضع قاطع، پیامی روشن به غرب و به‌ویژه آمریکا بود که بدون تضمین حضور پوتین، نمی‌توان انتظار آتش‌بس جدی داشت.
نقش ترامپ و انتظارات نامعقول
ترامپ پیش از آغاز مذاکرات با اظهاراتی مبالغه‌آمیز، بر لزوم حضور خود و پوتین تأکید کرد، اما او مدعی شد: «بدون حضور من و پوتین، هیچ پیشرفتی نخواهد بود.» درحالی‌که هیچ برنامه رسمی برای شرکت ترامپ وجود نداشت. این لاف‌زنی، انتظارات نادرست را در رسانه‌های داخلی آمریکا دامن زد، اما هیچ‌یک از طرفین نمی‌توانستند عملا براساس آن برنامه‌ریزی کنند.
