نوسازی یک رابطه قدیمی
نخست‌وزیر پاکستان روز دوشنبه پنجم خرداد ۱۴۰۴ (۲۶ مه ۲۰۲۵) وارد تهران شد. این سفر در قالب یک تور چهار کشوری شامل ترکیه، ایران، جمهوری آذربایجان و تاجیکستان انجام شد. هدف کلان این سفر منطقه‌ای، ابراز همبستگی سیاسی و امنیتی با کشورهای اسلامی و منطقه‌ای و تقویت رابطه دوجانبه بین اسلام‌آباد و تهران اعلام شده است. در جریان گفت‌وگوی تلفنی پیش از سفر، شهباز شریف تأکید کرده بود که هدف اصلی سفر او «اظهار قدردانی از حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران در بحران اخیر شبه‌قاره» و همچنین «گسترش روابط دوجانبه در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی» است. از دید تحلیلگران، این سفر در ادامه رشد روابط رو به افزایش دو کشور برنامه‌ریزی شده و می‌تواند مانعی بر سر گسترش تنش‌های منطقه‌ای پس از درگیری‌های اخیر هند و پاکستان قرار دهد.
پاسخ به «نگرانی برادرانه» ایران در بحران هند و پاکستان
نخست‌وزیر پاکستان پیش از ورود به تهران در گفت‌وگو با رسانه‌ها خاطرنشان کرده بود که پا در مسیر صلح و ثبات منطقه می‌گذارد. او نسبت به روحیه همبستگی دو کشور تأکید کرد و گفت ابراز همدردی و «نگرانی برادرانه» رئیس‌جمهور جدید ایران نسبت به بحران هند - پاکستان نشان‌دهنده پیوندهای عمیق تاریخی و فرهنگی تهران و اسلام‌آباد است. همچنین شهباز شریف آمادگی پاکستان را برای گفت‌وگو و حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مناقشات منطقه‌ای (از جمله کشمکش کشمیر و مسائل آبی مشترک با هند) اعلام کرد و گفت که کشورش «برای گفت‌وگو بر سر راه‌های تأمین آب، توسعه تجارت و مبارزه با تروریسم» با همسایگانش آماده است؛ اما درعین‌حال، در صورت ادامه تعرض «از میهن و سرزمین خود دفاع» خواهد کرد.
از سوی دیگر، مقامات بلندپایه ایرانی نیز هدف سفر را فرصتی برای رایزنی منطقه‌ای و بررسی چالش‌های مشترک می‌دانند. افزون بر این، دو طرف در حاشیه این سفر به رایزنی‌های منطقه‌ای پرداختند؛ از جمله تلاش دیپلماتیک ایران برای وساطت بین هند و پاکستان که با استقبال اسلام‌آباد روبه‌رو شده است.
رایزنی‌های منطقه‌ای؛ از میانجی‌گری ایران تا چالش‌های مشترک امنیتی
تهران و اسلام‌آباد، دو همسایه استراتژیک در جنوب آسیا، پیشینه تاریخی، فرهنگی و تمدنی مشترکی دارند و در بسیاری از مسائل مهم منطقه‌ای و بین‌المللی مواضع مشترک دارند. به‌عنوان نمونه، هر دو کشور به‌عنوان اعضای فعال سازمان همکاری اسلامی مواضع یکسانی در حمایت از آرمان فلسطین اتخاذ کرده‌اند و در مذاکرات دوجانبه بر لزوم رایزنی و تعامل مثبت کشورهای مسلمان تأکید دارند. سفیران دو کشور طی ماه‌های اخیر بارها بر ضرورت گسترش تبادل هیأت‌های سیاسی و تقویت ساختارهای مشورتی تأکید کرده‌اند.
از خط لوله صلح تا تجارت ۱۰ میلیارد دلاری؛ ظرفیت‌های مغفول اقتصادی
حجم تجارت رسمی دو کشور در سال‌های اخیر رشد داشته، اما هنوز با پتانسیل موجود فاصله چشمگیری دارد. بر اساس آمارهای رسمی، حجم مبادلات تجاری ایران و پاکستان حدود سه میلیارد دلار است که مقامات دو طرف معتقدند با رفع موانع، به‌ویژه در زمینه ترانزیت و نقل و انتقال پول، می‌تواند تا ۱۰ میلیارد دلار افزایش یابد. از طرفی پروژه‌های مشترک بزرگی مانند خط لوله صلح ایران - پاکستان که با هدف تأمین انرژی گاز مورد نیاز پاکستان طراحی شده، به دلیل تحریم‌های آمریکا معطل مانده است. در این سفر انتظار می‌رود دو کشور سازوکاری برای معافیت غیردائمی از تحریم‌ها یا سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی فراهم کنند. همچنین پروژه‌های اقتصادی مشترک در استان‌های مرزی (مانند سامانه‌های آبیاری یا معادن مشترک) و سرمایه‌گذاری در بندر گوادر و توسعه کریدورهای تجاری به‌ویژه مورد توجه بوده که پیش از این تفاهم‌نامه‌هایی در مورد احداث پارک‌های صنعتی مشترک منعقد شده‌اند.
دیپلماسی فرهنگی؛ پلی میان تاریخ و مردم
پیوندهای فرهنگی و مردم‌به‌مردمی ایران و پاکستان عمیق است. زبان، مذهب مشترک و آداب و رسوم نزدیک (به‌ویژه در مناطق مرزی) از عوامل این نزدیکی است. طرفین در این سفر بر گسترش مبادلات علمی و دانشگاهی، افزایش پروازهای مستقیم و تسهیل صدور ویزا برای زائران مذهبی و تجار تأکید کردند. همچنین دو کشور عزم دارند نمایشگاه‌های فرهنگی و جشنواره‌های فیلم و موسیقی مشترک برگزار کنند تا آشنایی فرهنگی را ارتقا دهند.
امنیت مرزها؛ دغدغه‌ای مشترک با پیامدهای منطقه‌ای
نگرانی مشترک مقامات تهران و اسلام‌آباد موضوع ناامنی در مرزهای مشترک و فعالیت گروه‌های تروریستی است. طبق گزارش‌ها، بلوچستان پاکستان در سال‌های اخیر صحنه حملات متعدد گروه‌های جهادی بوده است که می‌تواند تهدیدی برای امنیت ایران نیز محسوب شود. مسئولان دو کشور سازوکارهای مشترکی برای تبادل اطلاعات امنیتی ایجاد کرده‌اند تا از سرریز تروریسم جلوگیری کنند. از سوی دیگر، مشکلات پیرامون پاکستان (از جمله مسائل کشمیر و تحولات افغانستان) همواره جزو اولویت‌های امنیتی تهران به‌شمار می‌روند؛ ازاین‌رو رایزنی بر سر نحوه کنترل بیشتر مرزها و جلوگیری از قاچاق سلاح و مواد مخدر و همچنین مقابله با نفوذ شبه‌نظامیان هم موضوع بحث‌های دو طرف در حاشیه این سفر بود.
ایران و پاکستان در بسیاری از مسائل اساسی منطقه (چون ثبات خلیج فارس، افغانستان و آسیای جنوبی) دیدگاه‌های مشابهی دارند. هر دو کشور بر ضرورت حل مسالمت‌آمیز مناقشات تأکید کرده‌اند. در سطح سازمان ملل و کنفرانس‌های بین‌المللی، اسلام‌آباد و تهران معمولا از قطعنامه‌های حمایت از عدالت در کشمیر و برابری حقوق مردم فلسطین استقبال می‌کنند. علاوه بر این، در جریان این سفر دو طرف بر «مطالبه‌‌گری مشترک» در قبال قدرت‌های بزرگ برای کاهش تنش‌ها در منطقه (مانند میانجی‌گری صلح در شبه‌قاره) تأکید کردند. اسلام‌آباد پیش از این نیز از مواضع تهران در ترویج صلح منطقه‌ای حمایت کرده است.
نکات کلیدی دیدار شهباز شریف و مسعود پزشکیان در تهران
مسعود پزشکیان و شهباز شریف در کاخ سعدآباد تهران دیداری رسمی داشتند که با رونمایی پرچم‌ها و اجرای سرودهای ملی دو کشور همراه بود. پزشکیان ضمن استقبال از «شهباز شریف» بر اهمیت گسترش روابط در زمینه‌های مختلف تأکید کرد. وی گفت: «در جلسه با برادرمان و هیأت همراه به‌طور مشترک بر گسترش روابط در بسیاری زمینه‌ها از جمله فرهنگی، اقتصادی و بین‌المللی تأکید شد.»
شهباز شریف نیز یادآوری کرد: «پاکستان و ایران روابط فرهنگی و تاریخی عمیقی با هم دارند و ما مایلیم این روابط را بیشتر کنیم.» هر دو طرف تأکید کردند که توافقات و اسناد امضا شده قبلی باید به‌طور کامل اجرا و نهادهای همکاری بین دولتی تقویت شود.
امنیت مرزها و مبارزه با تروریسم
هر دو طرف بر ضرورت تأمین امنیت در مرزهای مشترک تأکید کردند. پزشکیان گفت: «ما معتقدیم مرزهای مشترک دو کشور باید عاری از ناامنی و حضور و فعالیت گروه‌های تروریستی و جنایتکار باشد.» وی افزود: «دو کشور اشتراک نظر جدی برای ارتقای امنیت مرزها و مقابله با عوامل مخل دارند.»
نخست‌وزیر پاکستان نیز مشکلات مشترک امنیتی را تأیید کرد و گفت: «تجربه نشان می‌دهد همکاری انتظامی و اطلاعاتی می‌تواند از بروز بحران‌های بزرگ‌تر جلوگیری کند.»
