روایت‌های فتح
گزارشی از اختتامیه جشنواره فیلم مقاومت
محمد عابدینی/ هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت، در حالی با معرفی برگزیدگان خود در تالار وحدت به کار خود پایان داد که تلفیقی از سنت و نوآوری، تجربه و جوانی و هنر و فناوری را در کنار هم به نمایش گذاشت. این رویداد فرهنگی از ۲۷ اردیبهشت‌ماه در باغ‌موزه دفاع مقدس آغاز شده بود و سوم خرداد، هم‌زمان با سالروز فتح خرمشهر،در تالار وحدت به پایان رسید.
آغازی برای روایت مقاومت
هجدهمین دوره جشنواره فیلم مقاومت، امسال از تاریخ ۲۷ اردیبهشت‌ماه در فضای نمادین و خاطره‌انگیز باغ‌موزه دفاع مقدس کار خود را آغاز کرد؛ مکانی که خود حامل بخشی از حافظه تاریخی ملت ایران در زمینه دفاع و پایداری است. این هم‌زمانی مکان و مضمون، به جشنواره هویتی چندلایه بخشید و آن را از یک رویداد صرفا سینمایی، به یک حرکت فرهنگی و اجتماعی گسترده‌تر بدل کرد. در این دوره، فیلم‌سازانی از ایران و کشورهای مختلف، با آثاری که مضمون‌هایی چون مقاومت در برابر اشغال و استعمار، مبارزه با استکبار جهانی، عدالت‌خواهی، دفاع از مظلومان و جست‌وجوی کرامت انسانی را در دل خود داشتند، در این رقابت فرهنگی حضور یافتند. تنوع جغرافیایی آثار، از فلسطین و یمن گرفته تا آمریکای لاتین، نشان از جهانی شدن پیام مقاومت داشت؛ پیامی که امروز فراتر از مرزها شنیده می‌شود و بازتابی از دغدغه‌های مشترک انسانی است. جشنواره امسال، بیش از آنکه صرفا صحنه‌ای برای رقابت تکنیکی و هنری باشد، به بستری برای زنده نگه داشتن روایت‌های مقاومت، انتقال تجربه‌های نسل‌های مبارز و بازخوانی مفاهیم پایداری از نگاه سینما تبدیل شد. این رویداد با نمایش آثار مستند، داستانی، انیمیشن و تجربی، نشان داد که زبان تصویر می‌تواند پلی میان گذشته و آینده باشد؛ پلی برای عبور ارزش‌هایی چون ایثار، شجاعت و امید از دل تاریخ به دل مخاطب امروز.
علاوه بر نمایش فیلم‌ها، نشست‌های تخصصی، کارگاه‌های آموزشی و میزگردهای بین‌المللی نیز برگزار شد که همگی با هدف گفت‌وگو درباره راه‌های نوین روایت مقاومت در دنیای پیچیده و رسانه‌ای امروز طراحی شده بودند. این ترکیب، هویت چندبُعدی جشنواره را تقویت کرد و آن را به محفلی تبدیل ساخت که در آن سینما نه‌تنها وسیله‌ای برای سرگرمی، بلکه ابزاری برای آگاهی‌بخشی، همدلی و هم‌افزایی فرهنگی بود. در نهایت، هجدهمین دوره جشنواره فیلم مقاومت نشان داد که هنر و به‌ویژه سینما، همچنان یکی از تأثیرگذارترین ابزارها برای تبیین روایت‌های تاریخی و انسانی است؛ روایت‌هایی که بی‌وقفه در حال بازآفرینی‌اند تا روحیه مقاومت در دل نسل‌های آینده زنده بماند.
نوآوری در دل سنت: جام منشأ
یکی از بخش‌های متمایز و نوآور جشنواره امسال، برگزاری مسابقه تولید اثر هنری با استفاده از هوش مصنوعی تحت عنوان «جام منشأ» بود؛ بخشی که به‌نوعی نشان‌دهنده نگاه آینده‌محور جشنواره و توجه آن به تحولات تکنولوژیک در عرصه هنر است. این مسابقه با استقبال گسترده‌ای از سوی فعالان حوزه فناوری، هنرمندان دیجیتال و نسل تازه‌ای از خالقان محتوا روبه‌رو شد؛ نسلی که مرزهای کلاسیک هنر را پشت سر گذاشته و در جست‌وجوی ابزارها و زبان‌های بیانی نو برای روایت جهان اطراف خود است.
«جام منشأ» نه‌تنها فرصتی برای رقابت میان آثار خلاقانه خلق شده با کمک الگوریتم‌های هوش مصنوعی بود، بلکه بستری برای طرح پرسش‌های بنیادین درباره مفهوم «خلاقیت» در دوران هوشمندی نیز فراهم آورد: آیا ماشین‌ها می‌توانند خلاق باشند؟ نقش انسان در فرآیند خلق هنری با دخالت فناوری چگونه تغییر می‌کند و چگونه می‌توان از این ابزار برای انتقال مفاهیم انسانی همچون مقاومت، ایثار و امید بهره گرفت؟ جلال غفاری قدیر، دبیر جشنواره که از مدت‌ها پیش ایده پیوند فناوری و هنر را در چشم‌انداز فرهنگی خود گنجانده، با راه‌اندازی این بخش نشان داد که جشنواره مقاومت تنها به حفظ سنت‌ها اکتفا نمی‌کند، بلکه به دنبال خلق زبان‌های بیانی جدید برای انتقال مفاهیم دیرپای خود در عصر تحولات دیجیتال است. او با تأکید بر نقش آینده‌نگرانه این‌گونه اقدامات، از برنامه‌ریزی گسترده‌تری برای گسترش ابعاد این مسابقه در سال‌های آینده سخن گفت؛ برنامه‌هایی که می‌تواند جایگاه ایران را در حوزه هنر هوش مصنوعی در سطح منطقه‌ای و حتی جهانی ارتقا بخشد. این حرکت نوآورانه، جشنواره مقاومت را به یکی از پیشگامان تعامل هوشمندانه میان فناوری و ارزش‌های فرهنگی بدل کرده و چشم‌انداز تازه‌ای پیش روی هنر متعهد در عصر دیجیتال گشوده است.
پایانی نمادین، در شبی به‌یادماندنی
اختتامیه جشنواره سوم خرداد و در تالار وحدت تهران برگزار شد. انتخاب این تاریخ که با سالروز آزادی خرمشهر مقارن است، بار معنایی ویژه‌ای به مراسم پایانی بخشیده بود. این برنامه با حضور خانواده شهدا، هنرمندان، منتقدان، مسئولان فرهنگی و چهره‌های سرشناس سیاسی و نظامی برگزار شد. سردار حسین سلامی، زینب سلیمانی، ژاله صامتی و مجید انتظامی از جمله مهمانان برجسته این مراسم بودند که بر اهمیت و جایگاه ویژه جشنواره در فضای فرهنگی کشور صحه گذاشتند.
سخنانی از دل جشنواره
در ابتدای مراسم اختتامیه، جلال غفاری قدیر سخنانی بیان کرد که نشان از عمق اندیشه حاکم بر جشنواره داشت: «در بحبوحه جشنواره، همیشه به این فکر می‌کردم که چرا جایزه جشنواره مقاومت برای هنرمندان اهمیت دارد؟ این جایزه ارزش مادی ندارد، بلکه ارزش آن به هدف و آرمانی است که برای خودش تعیین کرده است.»
میراثی فراتر از یک رقابت
جشنواره مقاومت در این دوره توانست مرزهای معمول رقابت‌های سینمایی را بشکند و از قالب صرفا یک رویداد هنری فراتر رود. این جشنواره نه‌تنها به احیای روایت‌های دفاع مقدس و مقاومت در قالب‌های نوآورانه و روایت‌محور پرداخت، بلکه بستری فراهم آورد برای بازاندیشی نسبت به مفاهیم پایداری، فداکاری و هویت ملی در بستر معاصر.
آنچه این دوره از جشنواره را متمایز می‌کرد، تمرکز آن بر گفت‌وگوی میان‌نسلی بود؛ جایی که نسل جدید فیلمسازان، با نگاهی متفاوت و گاه منتقدانه، به سراغ مفاهیم جاافتاده‌ای چون «مقاومت» رفتند و با بهره‌گیری از زبان سینمای امروز، آن را به تجربه‌ای ملموس‌تر و انسانی‌تر بدل کردند. درعین‌حال، حضور چهره‌های نسل اول سینمای دفاع مقدس، امکان تبادل تجربیات و انتقال میراث فرهنگی این ژانر را میسر ساخت؛ میراثی که حالا در حال پوست‌اندازی و تطبیق با مقتضیات اجتماعی و بیانیه‌های امروز است. همچنین جشنواره با گشودن درهای خود به روی آثار خارجی با محورهای ضد استکباری و ضد سلطه‌گری، ابعاد جهانی‌تری به مفهوم مقاومت بخشید و نشان داد که این مفهوم، محدود به جغرافیای خاصی نیست، بلکه می‌تواند زبان مشترک بسیاری از ملت‌ها باشد. این رویداد، بیش از آنکه عرصه‌ای برای رقابت صرف باشد، به صحنه‌ای برای بازتعریف مقاومت در قالبی چندصدایی و مبتنی بر واقعیت‌های امروز جهان بدل شد.
نقطه تلاقی سنت و آینده
با ورود هوش مصنوعی و نگاهی نو به عرصه مقاومت، جشنواره امسال نشان داد که راه‌های بیان این مفاهیم در حال گسترش است. از جبهه‌های جنگ دیروز تا جنگ نرم و رسانه‌ای امروز، سینمای مقاومت همچنان زنده، پویا و پیشرو است. جشنواره‌ای که سوم خرداد به پایان رسید، اما اثربخشی‌اش تازه آغاز شده است.
ادای احترام به قهرمانان واقعی
در بخش دیگری از مراسم اختتامیه، آیینی برای تجلیل از خانواده‌های معظم شهدا و چهره‌های تأثیرگذار فرهنگی برگزار شد؛ آیینی که با حضور چهره‌هایی چون سردار حسین سلامی و پیمان جبلی، رئیس صداوسیما، رنگ و بویی خاص یافت. از جمله لحظات تأثیرگذار مراسم، تجلیل از مریم کارگر بود؛ مادری که نه‌تنها فرزند، بلکه همسر، برادر و پدر خود را در راه انقلاب و دفاع از وطن از دست داده است. پنج نفر از اعضای خانواده او در مسیر ایستادگی و مقاومت به شهادت رسیده‌اند. این صحنه، یکی از لحظه‌های پرشور و احساسی شب اختتامیه بود که با تشویق ممتد حاضران همراه شد.
در ادامه، نوبت به همسر شهید اسکندر یکه‌تاز رسید؛ از فیلم‌برداران گروه روایت فتح که یادش همچنان در میان هنرمندان عرصه مستند و جنگ زنده است. با تجلیل از او، بار دیگر جایگاه فیلمسازان جبهه و جهاد در حافظه فرهنگی کشور برجسته شد.
یادی از رسول ملاقلی‌پور
یکی دیگر از تجلیل‌شدگان مراسم، احمدرضا درویش، فیلم‌ساز نام‌آشنای سینمای دفاع مقدس بود. درویش پس از دریافت نشان خود، طی سخنانی کوتاه گفت: «از همان سال‌های پس از جنگ تحمیلی که تولید فیلم‌های جنگی آغاز شد، سپاه پاسداران و به‌ویژه سردار سلامی، از جمله حامیان اصلی فیلمسازان این عرصه بودند. امروز نیز در برابر شما، وظیفه خود می‌دانم یاد استاد عزیزم، رسول ملاقلی‌پور را زنده نگه دارم.»
سردار سلامی: هنرمندان، مرزبانان هویت ملی‌اند
سردار حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ادامه پشت تریبون رفت و با لحنی حماسی و معنابخش، به ارزش‌های مقاومت و نقش هنر در این مسیر پرداخت. وی گفت: «امشب، یکی از شب‌های باشکوه و با انتخاب ملت ایران است. زیرا چهل‌وسه سال پیش، در چنین شبی، پاره‌ای از تن این سرزمین، یعنی خرمشهر به آغوش ایران بازگشت و ملت ما بار دیگر نام ایران را در جهان بلندآوازه کرد.» وی افزود: «در جهان امروز، رقابت‌ها دیگر صرفا نظامی یا اقتصادی نیست، بلکه بر سر تسخیر ذهن‌ها و دل‌هاست. در این میدان، هنرمندان، سازندگان هویت حقیقی یک ملت هستند؛ سازندگان منزلت، شخصیت و فضیلت. هنر والا مرزهای اعتقادی را روشن می‌کند، حقیقت را بازتاب می‌دهد و چشم‌ها را به نور حقیقت می‌گشاید. هنرمندان، مرزبانان ارزش‌های یک ملت‌اند، به‌ویژه زمانی که در مسیر مقاومت قدم می‌گذارند.»
حاشیه‌هایی درباره رقابت آثار و داوری نهایی
جشنواره فیلم مقاومت که با هدف اصلی تصویرسازی از ظلم‌ستیزی و مبارزه با استکبار شکل گرفته، در این دوره نیز همچون سال‌های گذشته، آثار متعددی را در بخش مسابقه پذیرفت، اما روند رقابتی در این جشنواره با برخی چالش‌ها همراه بود. یکی از مواردی که در این دوره نیز مطرح شد، نابرابری در رقابت آثار بود. درحالی‌که برخی فیلم‌ها مثل «اسفند» و «پیشمرگ» در حال اکران عمومی بودند، فیلم‌هایی نظیر «مجنون» که تنها در جشنواره فجر به نمایش درآمده و هنوز به اکران عمومی نرسیده، با این آثار در یک جدول داوری قرار گرفتند. این مسأله، از دید بسیاری از منتقدان، عدالت در داوری را با چالش مواجه می‌کند و نشان‌دهنده فقدان رویه‌ای مشخص در نظام انتخاب آثار است. از سوی دیگر،سه فیلم سینمایی «در آغوش درخت»، «شور عاشقی» و «موسی کلیم‌الله: به وقت طلوع» که در طول جشنواره به نمایش درآمده بودند، از راهیابی به بخش داوری نهایی بازماندند. دبیرخانه جشنواره اعلام کرد که دلیل این تصمیم، «عدم مطابقت محتوایی این سه اثر با محورهای موضوعی مصوب جشنواره» بوده است.
این تصمیم، با وجود شفاف‌سازی رسمی، اما همچنان با بازخوردهایی از سوی مخاطبان همراه بود. عده‌ای این پرسش را مطرح کردند که اگر آثار مذکور با روح و مضمون جشنواره همخوانی نداشتند، اساسا چرا در بخش نمایش جشنواره حضور داشتند؟
پایان باشکوه یک فصل و آغاز پرسش‌های تازه
اگرچه جشنواره با معرفی برگزیدگان به پایان رسید، اما حاشیه‌ها، نقدها و دغدغه‌هایی که در طول برگزاری آن مطرح شد، احتمالا تا مدت‌ها فضای رسانه‌ای و سینمایی کشور را درگیر خواهد کرد. بااین‌حال، جشنواره مقاومت همچنان یکی از معدود سکوهایی است که هنر را با پیام و آرمان پیوند می‌زند و نقش خود را در تبیین گفتمان فرهنگی کشور به‌ویژه در حوزه مقاومت ایفا می‌کند.
از درخشش «مجنون» تا صدرنشینی «شمال از جنوب غربی»
پس از تجلیل‌ها و سخنرانی‌های چهره‌های فرهنگی و نظامی، نوبت به مهم‌ترین بخش مراسم اختتامیه، یعنی اهدای جوایز جشنواره رسید؛ جایی که رقابت اصلی میان فیلم‌هایی با محوریت مقاومت و دفاع مقدس شکل گرفت. فیلم «مجنون» که روایتگر زندگی شهید مهدی زین‌الدین در عملیات خیبر است، توانست بخش عمده‌ای از جوایز فنی و تخصصی را از آن خود کند. این اثر موفق شد در هفت رشته تندیس جشنواره را کسب کند: از جمله بهترین موسیقی، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین فیلم‌برداری، بهترین طراحی صحنه، جایزه ویژه هیأت داوران و تندیس بهترین فیلم دفاع مقدس. با این افتخارات «مجنون» عملا به یکی از پرافتخارترین آثار این دوره تبدیل شد.
در کنار این موفقیت، فیلم «اسفند» نیز توانست در حوزه جلوه‌های ویژه میدانی بدرخشد و جایزه این بخش را به دست آورد. این فیلم که در اکران عمومی نیز با استقبال مخاطبان همراه شده، با فضاسازی میدانی دقیق و اجرای تکنیکی چشمگیر، توجه هیأت داوران را در بخش تخصصی خود جلب کرد و نشان داد که در حوزه جلوه‌های ویژه می‌توان به استانداردهای قابل قبولی دست یافت.
در نهایت، نقطه اوج جوایز، در دستان فیلمی دیگر قرار گرفت؛ فیلم «شمال از جنوب غربی» با دریافت دو عنوان کلیدی بهترین فیلم و بهترین فیلمنامه، عنوان طلایی‌ترین اثر جشنواره را به خود اختصاص داد. این انتخاب نشان داد که هیأت داوران، علاوه بر کیفیت فنی، به انسجام روایی و قدرت داستان‌پردازی نیز توجه ویژه‌ای داشته‌اند. با اعلام این نتایج، جشنواره فیلم مقاومت در دوره هجدهم، پرونده خود را با تمرکز بر آثار درخشان دفاع مقدس و نگاه ویژه به هنرمندان متعهد به پایان رساند.
در مسیر تثبیت هویت فرهنگی
هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت با تمام فراز و فرودهایش، بار دیگر نشان داد که سینمای ایران در حوزه مقاومت، همچنان حرف‌هایی برای گفتن دارد. از نمایش آثار متنوع داخلی و بین‌المللی گرفته تا توجه به فناوری‌های نوینی چون هوش مصنوعی، این رویداد توانست ترکیبی از سنت و نوآوری را به نمایش بگذارد.
حضور چهره‌های شاخص فرهنگی، نظامی و هنری به‌ویژه در اختتامیه، گواهی بر اهمیت این جشنواره برای سیاست‌گذاران فرهنگی کشور بود. از سوی دیگر، موفقیت فیلم‌هایی چون «مجنون» و «شمال از جنوب غربی» نیز نشان داد که مخاطب همچنان تشنه روایت‌هایی عمیق، بومی و الهام‌بخش از مفاهیم ایثار و مقاومت است. درعین‌حال، نقدهایی نیز متوجه ساختار رقابتی جشنواره باقی مانده است؛ به‌ویژه در زمینه تنوع آثار، عدالت در داوری و نسبت محتوا با محورهای مصوب. اگرچه دبیرخانه در پاسخ به برخی ابهامات شفاف‌سازی کرد، اما برای تداوم اعتبار این رویداد، بازنگری در سازوکار پذیرش و ارزیابی آثار، ضرورتی انکارناپذیر است.
در مجموع، جشنواره فیلم مقاومت نه‌تنها سکویی برای تجلیل از آثار ارزشی بود، بلکه فرصتی برای بازاندیشی در مسیر آینده سینمای مقاومت نیز فراهم آورد؛ سینمایی که می‌تواند بازتاب‌دهنده چهره‌ای روشن از ایران مقاوم و باهویت در عرصه جهانی باشد.
