تاکتیک یا استراتژی
انتشار بیانیه انحلال گروه اخوان‌المسلمین در مصر طی چند روز گذشته به یکی از سوژه‌های مورد توجه رسانه‌های جهان خصوصا رسانه‌های عرب‌زبان خاورمیانه مبدل شد. گروهی که زمانی به‌عنوان بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین جریان و حزب سیاسی جهانی اسلام و کشورهای عربی شناخته می‌شد، رفته‌رفته به حاشیه رانده شده و در نهایت به نقطه انحلال رسید. اخوان‌المسلمین در سال ۱۹۲۸ توسط حسن البنا تأسیس شد و به سرعت طرفداران زیادی در سراسر مصر و پس از آن سایر کشورهای اسلامی و عربی پیدا کرد به شکلی که از مهم‌ترین جریان‌های سیاسی در موضوعات و رویدادهای منطقه و جهان اسلام به‌شمار می‌رفت. اخوان در طول تاریخ خودش که حالا به یک قرن نزدیک می‌شود فراز و فرودهای زیادی را در فضای سیاسی مصر و منطقه تجربه کرد، از انزوا، بازداشت، تبعید و احکام سختگیرانه دولت‌های مخالف خودش در مصر تا رسیدن به قدرت با حمایت و پایگاه قابل‌توجه اجتماعی که البته در نهایت تجربه موفقی برای این جریان به‌شمار نمی‌رفت.
بیانیه انحلال اخوان
اخیرا بیانیه‌ای منسوب به گروه اخوان‌المسلمین مصر در فضای مجازی منتشر شده که این گروه از انحلال خود در راستای حفاظت از منافع کنونی مصر خبر داده است. در متن بیانیه‌ای که با عنوان اخوان‌المسلمین در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، آمده است: «پس از بررسی‌های دقیق داخلی، تأمل عمیق در مورد واقعیت‌های کنونی مصر و احساس مسئولیت ملی و مذهبی، اخوان‌المسلمین مصر تصمیم خود را برای انحلال رسمی این گروه در مصر، توقف کامل تمام فعالیت‌های سیاسی و اختصاص دادن خود صرفا به فعالیت‌های تبلیغی و آموزشی، به گونه‌ای که در چارچوبی مسالمت‌آمیز و خالصانه برای رضای خدا و در راستای خدمت ارزش‌های اسلامی و اجتماعی باشد، اعلام می‌کند.» در این بیانیه همچنین آمده است: «هم‌زمان با اتخاذ این تصمیم جدی و تاریخی، این پیام را به رژیم مصر می‌فرستیم، به این امید که این تصمیم به شکستن بن‌بست سیاسی و گشودن افق‌های جدید برای آشتی ملی، از جمله آزادی زندانیان سیاسی و ایجاد فضایی مساعد برای یک مسیر سیاسی جدید که در خدمت منافع ملت و شهروندان آن باشد، کمک کند.»
در ادامه این بیانیه آمده است: «در تأیید خلوص نیت خود، کناره‌گیری کامل خود را از فعالیت‌های سیاسی و رسانه‌ای در داخل و خارج از کشور اعلام می‌کنیم و عرصه سیاسی را در تمام جنبه‌های آن، بدون مخالفت یا دخالت، به رژیم موجود واگذار می‌کنیم تا بتواند مسئولیت کامل خود را در اداره امور کشور، دستیابی به توسعه و بازگرداندن ثبات برعهده بگیرد.»
در پایان این بیانیه نیز آمده است: «ما آماده‌ایم تا به این موضع خود تا طولانی‌ترین مدت زمان ممکن که دولت درخواست کرده است، پایبند باشیم، زیرا معتقدیم منافع مصر بالاتر از همه ملاحظات است و آرامش و آشتی را بر درگیری و رویارویی اولویت می‌دهیم. از خداوند می‌خواهیم که مصر را در همه امور خیر موفق کند و مردمش را در عشق و وحدت متحد سازد. والله ولی التوفیق»
چرا انحلال؟
فتحی ابونصر، استاد و محقق یمنی دانشگاه ملک فیصل عربستان سعودی نیز پس از انتشار این بیانیه در شبکه‌های اجتماعی، در مقاله‌ای تحت عنوان «اخوان‌المسلمین خود را منحل کرد: لحظه تاریخی در مصر جدید» آورد: اخوان‌المسلمین در یک اقدام غافلگیرانه که سرو صدای زیادی در محافل سیاسی و رسانه‌ای داخل و خارج از مصر به راه انداخته، در بیانیه‌ای رسمی انحلال خود و پایان فعالیت‌های سیاسی و سازمانی خود را اعلام و حمایت کامل خود را از دولت مصر و نهادهای دولتی در «مرحله جدیدی از سازندگی» ابراز کرد.
وی در ادامه این مقاله آورد: این بیانیه که تاریخی توصیف شد، لحنی انتقادی و جدی داشت و مسیر جدیدی را مطرح می‌کرد که با مسیر این گروه در طول تقریبا یک قرن فعالیت مذهبی و سیاسی، تفاوت اساسی داشت. با وجود اینکه بارها ممنوع‌الفعالیت شد و مورد آزار و اذیت قرار گرفت، تا زمان به قدرت رسیدن پس از انقلاب ژانویه ۲۰۱۱ حضوری قدرتمند در صحنه عمومی داشت، اما در سال ۲۰۱۳ در پی قیام مردمی گسترده علیه حکومت وابسته به آن سرنگون شد.
ناظران معتقدند که اعلام انحلال این گروه، پایان یک دوره طولانی جنجال و درگیری بین دولت مصر و این گروه است که بارها به سوءاستفاده از دین برای اهداف سیاسی و تلاش برای تأسیس یک دولت مذهبی که با ماهیت دولت مدنی و ملی که به تکثرگرایی و شهروندی اعتقاد دارد، در تضاد است، متهم شده است. ابونصر در ادامه نوشت: آنچه در این لحظه تاریخی مهم است، نه فقط اعلام انحلال، بلکه اذعان علنی به اشتباهات دهه‌های گذشته و در نهایت همراهی با صدای دولت و مردم است.
بیانیه جعلی یا تهدیدهای داخلی؟
در پی انتشار این بیانیه واکنش‌هایی از سوی برخی شخصیت‌ها و سایت‌ها درباره صحت یا عدم صحت این بیانیه منتشر شد.
از آن جمله «احمد سلطان»، محقق امور جنبش‌های اسلامی، در اظهاراتی حقیقت پشت بیانیه‌ای که در خصوص انحلال اخوان‌المسلمین منتشر شده بود را افشا کرد. سلطان در صفحه شخصی فیس‌بوک خود نوشت: «بیانیه منتشر شده در مورد کناره‌گیری اخوان‌المسلمین از فعالیت سیاسی، ساختگی و نادرست و صرفا مانور برخی احزاب است.»
با وجود برخی تکذیب‌های غیررسمی هیچ منبع رسمی از جانب اخوان بیانیه انحلال را تکذیب نکرده که نشان می‌دهد بیانیه صحت داشته با این وجود فشارهایی برای پایان فعالیت اخوان در جهان اسلام و کشورهای عربی در جریان است.
کمتر از یک ماه پیش دولت اردن از پایان رسمی فعالیت اخوان‌المسلمین در این کشور خبر داده بود و حالا اعلام خبر انحلال در مصر بر اساس گمانه‌زنی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که اخوان‌المسلمین در محل تولد و تأسیس خودش نیز با فشارها و تهدیدهای جدی از جانب حاکمیت و گروه‌های سیاسی مخالف مواجه است. آنچه مسلم است اخوان پس از سال‌ها رویکرد انتقادی و حتی مبارزه با دولت‌های حاکم بر مصر نتوانست از فرصت پیش آمده برای شکل‌دهی یک دولت قانونی نزدیک به وعده‌های گفتمانی خودش به خوبی بهره‌برداری کند و همین تجربه برای ریزش و تضعیف پایگاه اجتماعی این گروه سلفی کافی بود و حالا با گذشت حدود یک دهه از این تجربه ناموفق اخوان آن‌چنان در موقعیت ضعف قرار گرفته که برای انحلال رسمی به فعالیت‌های خودش تحت فشارهای جدی قرار دارد. بیانیه انحلال از این منظر نتیجه فشارهای رسمی و غیررسمی و از نگاه برخی تحلیل‌گران فرصتی برای بازسازی دوباره وجهه تخریب شده اخوان قلمداد می‌شود هرچند امکان بازگشت دوباره این جریان به حوزه سیاست‌ورزی در مصر و یا سایر کشورهای عربی منطقه در چنین شرایطی دشوار به نظر می‌رسد.
