توافق بدون حق غنی‌سازی ممکن نیست
در هفته گذشته روند مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای بین ایران و آمریکا شکل تازه‌ای یافت که مؤید استفاده واشنگتن از سیاست «چماق و هویج» است. آمریکا از یک‌سو بسته پیشنهادی جدیدی را به ایران ارائه کرد (از طریق سفر وزیر خارجه عمان) و از سوی دیگر از اعمال تحریم‌های تازه خودداری کرد تا فضای مذاکرات آرام‌تر شود. درعین‌حال، آمریکا و متحدانش همچنان فشار از کانال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نشست شورای حکام را حفظ کرده‌اند. در روزهای اخیر وزیرخارجه عمان طرح پیشنهادی جدیدی از طرف امریکا به ایران آورد. بر اساس گزارش رسانه‌ها، مهم‌ترین خواسته آمریکا توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم در ایران و ایجاد «کنسرسیوم منطقه‌ای» برای تولید سوخت هسته‌ای است.
عراقچی: از غنی‌سازی اورانیوم دست نخواهیم کشید
البته متن پیشنهادی آمریکا در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته و انچه روایت شده است، تنها گمانه‌زنی رسانه‌ای است. اما پاسخ ایران روشن و واضح است. همچنانکه عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان که به مصر رفته است در نشست خبری با همتای مصری خود با تأکید بر این موضوع که «از غنی‌سازی اورانیوم دست نخواهیم کشید»، گفت: «حق مسلم ماست که بر اساس قواعد ان‌پی‌تی از هسته‌ای استفاده کنیم، ما از حقوق خودمان دست نخواهیم کشید.» عراقچی تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران برنامه هسته‌ای مسالمت‌آمیز دارد، ما چیزی برای مخفی کردن نداریم و برنامه هسته‌ای ما صلح‌آمیز است. ملت ایران بهای سنگینی برای این دستاورد پرداخت کرده‌اند، ما شهدایی را در این زمینه تقدیم کردیم، حق مسلم ماست که بر اساس قواعد ان‌پی‌تی از هسته‌ای استفاده کنیم، ما از حقوق خودمان دست نخواهیم کشید، ما از غنی‌سازی اورانیوم دست نخواهیم کشید.» وی در پاسخ به سؤالی درباره نامه آمریکا به ایران گفت: «ما پاسخ مناسب را به‌زودی خواهیم داد، این پاسخ بر اساس اصول ملت ایران خواهد بود، هیچ توافقی بدون در نظر گرفتن حق ایران برای غنی‌سازی امضا نخواهد شد.»
ابهام در نیت واقعی آمریکا؛ تهران خواستار تضمین‌های عملی است
هم‌زمان، گزارش شد که کاخ سفید دستور توقف اعمال هرگونه تحریم جدید علیه ایران را صادر کرده تا دور بعدی مذاکرات (دور ششم) «بدون تنش‌های جدید» برگزار شود. طبق اخبار، از ۲۱ مه تاکنون هیچ تحریم تازه‌ای علیه ایران اعلام نشده و این توقف به منظور «کند کردن» روند فشار عنوان شده است. بااین‌حال، مقامات آمریکایی خاطرنشان کرده‌اند که سیاست فشار حداکثری همچنان پابرجاست و این اقدام صرفا برای ایجاد فرصت مذاکرات بوده است.
داخل ایران اما مقامات وزارت خارجه با دیده تردید به این اخبار نگاه کرده‌اند؛ سخنگوی وزارت خارجه در واکنش به گزارش‌های خارجی در این‌باره گفته است «به گزارش‌های رسانه‌ای اعتماد نمی‌کنیم» و در عمل تغییری در رویکرد آمریکا ندیده‌اند. ابراز ابهام مقامات ایرانی درباره تضمین‌های رفع تحریم نیز مشهود است. به گفته سخنگوی وزارت خارجه، اطمینان از «خاتمه تحریم‌هایی که چند دهه علیه ایران اعمال شده» برای تهران بسیار مهم است، اما تاکنون «طرف آمریکایی حاضر به شفاف‌سازی در این ارتباط نشده است.»
هم‌زمان با این امتیازدهی‌های ظاهری، غربی‌ها به خصوص از طریق آژانس انرژی اتمی به تهران فشار می‌آورند. در گزارش سه‌ماهه اخیر آژانس (GOV/2025/25 مورخ ۳۱ مه ۲۰۲۵)، ایران به انجام فعالیت‌های محرمانه هسته‌ای با مواد اعلام نشده متهم شده است. موضع رسمی ایران نسبت به این گزارش قاطعانه منفی است. دولت و سازمان انرژی اتمی به صورت مشترک اعلام کرده‌اند که این گزارش با «اهداف سیاسی و از طریق فشار» کشورهای غربی تهیه شده است.
در بیانیه مشترک اشاره شده که آژانس علی‌رغم اذعان به همکاری‌های ایران، این همکاری‌ها را به درستی انعکاس نداده و با «استفاده گسترده از اسناد جعلی ارائه شده توسط رژیم صهیونیستی»، اتهامات «مغرضانه و بی‌اساس» قبلی را تکرار کرده است.
پاسخ قاطع تهران: آژانس ابزار فشار سیاسی نشود
ایران همچنین تأکید کرده که حتی موضوعاتی چون انتصاب چند بازرس محدود (که بر اساس حقوق حاکمیتی ایران صورت گرفته) و مقیاس‌بندی فعالیت‌های داوطلبانه برجامی، به دروغ زیر ذره‌بین آژانس رفته است. سخنگوی وزارت خارجه صراحتا گفت که «این روش‌ها به نتیجه نمی‌رسد و آزموده را آزمودن خطاست» و خاطرنشان کرد برداشت نادرست از تعهدات داوطلبانه برجامی توسط گزارش آژانس یک «نقص اساسی» است. تهران هشدار داده است در نشست ژوئن شورای حکام اگر برخی دولت‌ها بخواهند از همکاری‌های ایران و شفافیت آژانس سوءاستفاده کنند، جمهوری اسلامی «اقدامات متناسبی برای صیانت از حقوق و منافع مشروع کشور» اتخاذ خواهد کرد و تبعات آن بر دوش کشورهایی خواهد بود که چنین رویکردی را دنبال کنند.
دیدار عراقچی با گروسی در مصر
روزگذشته نیز در حاشیه رایزنی‌های دوجانبه عرقچی با مقام‌های مصری، با رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در قاهره حضور دارد، دیدار کرد. در این دیدار که به درخواست مدیرکل آژانس انجام شد، وزیر امور خارجه مسئولیت آژانس و مدیرکل را در ایفای حرفه‌ای وظایف محوله یادآور شد و با انتقاد از ادعاهای بی‌اساس مندرج در گزارش اخیر آژانس در خصوص برنامه هسته‌ای ایران، تاکید کرد: آژانس نباید اجازه دهد که اعتبار این نهاد دستخوش اغراض و فشارهای سیاسی برخی کشورهای عضو قرار گیرد. عراقچی درباره دیدار خود با گروسی گفت: «من همچنین با گروسی دیدار کردم که در اینجا حضور دارد، درباره آخرین تحولات با او صحبت کردم. ما معتقدیم که آژانس باید توجه داشته باشد که سیاسی‌کاری غربی‌ها تأثیر نگذارد، آژانس باید استقلال خودش را حفظ کند، امیدواریم آژانس در دام نیفتد.»
واکنش رسمی ایران و خطوط قرمز
رویکرد دولت ایران در مواجهه با فشارها مشخص است: تهران اعلام کرده تنها در چارچوب حفظ حق غنی‌سازی و تضمین رفع کامل تحریم‌ها با آمریکا مذاکره می‌کند. سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه، به نقل از حساب شخصی خود در شبکه‌های اجتماعی تأکید کرد که پیشنهادهای ارائه شده از سوی آمریکا «براساس اصول، منافع ملی و حقوق مردم ایران» بررسی و پاسخ داده خواهد شد. مقامات دیگری نیز تأکید کرده‌اند که هرگونه درخواست «صفر غنی‌سازی» از سوی آمریکا را قبول نخواهند کرد. رسانه‌های غربی از جمله نیویورک‌تایمز و اکسیوس نوشته‌اند که آمریکا در متن پیشنهاد خود خواستار متوقف کردن غنی‌سازی ایران شده است، ولی مقام‌های ایرانی تصریح کرده‌اند حتی برای «یک ساعت» هم پذیرای توقف غنی‌سازی نیستند. بدین ترتیب، ایران تأکید می‌کند خطوط قرمز هسته‌ای خود را رعایت خواهد کرد: حفظ برنامه غنی‌سازی اورانیوم در کشور و حصول به لغو مؤثر تحریم‌ها.
سناریوهای احتمالی در صورت ادامه زیاده‌خواهی طرف مقابل
در صورت پافشاری آمریکا بر خواسته‌های یک‌جانبه و نادیده گرفتن خطوط قرمز ایران، تهران تهدید کرده که گام‌های متقابل بر خواهد داشت. همان‌طور که در بیانیه مشترک وزارت خارجه و سازمان انرژی اتمی یادآور شده، چنانچه غربی‌ها بخواهند از نحوه همکاری ایران با آژانس سوءاستفاده کنند، جمهوری اسلامی «اقدامات متناسبی در پاسخ به چنین رویکردی» اتخاذ خواهد کرد. تجربه گذشته نشان می‌دهد دولت ایران می‌تواند با افزایش سطح غنی‌سازی (مثلا تولید اورانیوم ۶۰ درصد بیشتر از حد کنونی)، نصب سانتریفیوژهای بیشتر یا کاهش پایبندی به تعهدات داوطلبانه برجام (از جمله محدود کردن نظارت‌های بیشتر از ناحیه خود) واکنش نشان دهد.
اظهارات تازه عباس عراقچی در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه مصر بار دیگر بر ثبات راهبردی مواضع جمهوری اسلامی ایران تأکید دارد. عراقچی با صراحت اعلام کرد که پاسخ رسمی به پیشنهاد مکتوب آمریکا به زودی ارائه خواهد شد، اما پیشاپیش شرط اصلی هرگونه توافق را «احترام به حق غنی‌سازی» دانست.
جایگاه راهبردی این موضع‌گیری در روند مذاکرات
در شرایطی که آمریکا سعی دارد از طریق سیاست دوگانه فشار و امتیاز، ایران را به پذیرش یک بسته پیشنهادی محدود و یک‌جانبه سوق دهد، اعلام صریح عراقچی مبنی بر اینکه «بدون احترام به حق غنی‌سازی، هیچ توافقی در کار نخواهد بود» در حکم خط قرمزی شفاف و غیرقابل معامله است. این موضع نشان می‌دهد تهران هرگونه توافق را در چارچوب منافع ملی و حقوق تثبیت‌شده در چارچوب معاهده NPT و برجام می‌پذیرد و نه بر مبنای فشار دیپلماتیک یا رسانه‌ای.
پیام سیاسی به آمریکا و غرب
در سطح راهبردی، این سخنان حاوی پیامی روشن برای طرف آمریکایی است: جمهوری اسلامی ایران آماده تعامل و پاسخ‌گویی دیپلماتیک است، اما تنها در صورتی که این تعامل مبتنی بر احترام متقابل و به رسمیت شناختن حقوق قانونی ایران باشد. تهران تلاش دارد به طرف مقابل تفهیم کند که عبور از خطوط قرمز ایران، از جمله حق مسلم غنی‌سازی، نه‌تنها راه را برای توافق نمی‌گشاید، بلکه روند مذاکرات را با چالش اساسی مواجه خواهد کرد.
تأثیر در فضای نشست آتی شورای حکام
این موضع‌گیری دقیقا در آستانه نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ابعاد مهمی پیدا می‌کند. تهران با این سخنان نه‌تنها مسیر مذاکره را باز گذاشته، بلکه با زبان دیپلماتیک، اما قاطعانه نشان داده است که هرگونه قطعنامه فشار یا ادبیات تهدیدآمیز از جانب آژانس یا طرف‌های غربی، می‌تواند مسیر تعامل را دچار خدشه کند.
اظهارات عراقچی در کنار سایر مواضع رسمی اخیر، تصویر روشن‌تری از راهبرد مذاکره‌ای ایران ارائه می‌دهد: تمایل به حل‌وفصل دیپلماتیک در سایه احترام به حقوق مشروع.
به نظر می‌رسد پاسخ ایران به پیشنهاد آمریکا - که به گفته منابع ایرانی «بسیار دور از یک مبنای منصفانه» است - نه رد کامل، بلکه بازتعریف مسیر مذاکره خواهد بود، مشروط بر آنکه واشنگتن از رویکرد حداکثری و خیال‌پردازانه فاصله بگیرد.
