تصویر روشن یک ابرمرد
گزارشی از مراسم رونمایی از تقریظ رهبر انقلاب بر کتاب «روح الله»
الهه فیاضی/ صبح روز یکشنبه ۱۱ خرداد ۱۴۰۴، در جریان چهارمین پاسداشت هنر و ادبیات انقلاب اسلامی، از تقریظ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر کتاب «روح‌الله» رونمایی شد. این مراسم در قالب یک نشست تخصصی و پژوهشی در مؤسسه پژوهشی - فرهنگی انقلاب اسلامی با حضور نویسنده و ناشر کتاب، جمعی از کارشناسان، پژوهشگران حوزه تاریخ معاصر و ادبیات مقاومت و همچنین علاقه‌مندان به ادبیات زندگی‌نامه‌ای برگزار شد. در این نشست، ضمن بررسی ابعاد مختلف کتاب «روح‌الله» به‌عنوان اثری روایت‌محور درباره زندگی حضرت امام خمینی (ره)، اهمیت مطالعه زندگی بزرگان انقلاب از منظر ادبی و تاریخی مورد تأکید قرار گرفت. متن تقریظ رهبر معظم انقلاب بر این کتاب، ضمن تقدیر از زحمت نویسنده، به برخی از ویژگی‌های محتوایی اثر و نقش آن در معرفی سیره و شخصیت امام خمینی (ره) برای نسل‌های جدید پرداخته است. این رویداد فرهنگی بخشی از روند استمرار یافته تأکید رهبر انقلاب بر حمایت از ادبیات فاخر انقلاب اسلامی و لزوم ثبت و ترویج روایت‌های دقیق، هنرمندانه و مستند از تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود.
«روح‌الله»؛ گامی تازه در مسیر شناخت امام (ره)
آیین رونمایی از تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «روح‌الله»، با سخنان مقدماتی محمدرضا کائینی، پژوهشگر و مورخ حوزه تاریخ انقلاب آغاز شد. کائینی که اجرای نشست را نیز برعهده داشت، با نگاهی دقیق و شخصی به ادبیات منتشرشده درباره امام خمینی (ره)، فضای گفت‌وگو را به سمت یک تأمل بنیادین در باب کمبود آثار مستند و جامع درباره بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران سوق داد. این پژوهشگر تاریخ با تأکید بر اینکه تاکنون به شکل شخصی، تقریبا تمامی آثار منتشرشده درباره امام (ره) را مطالعه کرده است، تصریح کرد: «علی‌رغم زحمات فراوان و تلاش‌های پراکنده‌ای که در سال‌های گذشته صورت گرفته، هنوز جای یک اثر جامع، دقیق، مستند و بدون حواشی درباره زندگی، منش و سلوک حضرت امام (ره) خالی است. اثری که بتوان با اطمینان از آن به‌عنوان منبع اصلی شناخت ایشان یاد کرد.» کائینی با اشاره به خلأهای موجود در ادبیات مستندنگارانه پیرامون امام خمینی (ره)، کتاب «روح‌الله» را نقطه عطفی در این مسیر توصیف کرد و افزود: «این اثر، برخلاف بسیاری از نوشته‌های مشابه، نه در دام اسطوره‌سازی غیرقابل لمس افتاده و نه به ورطه تقلیل‌گرایی گرفتار شده است، بلکه کوشیده با اتکا به روایت‌های معتبر و با نثری قابل‌فهم برای مخاطب امروز، تصویر نسبتا شفافی از یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران ارائه دهد.» وی با استقبال از تقریظ مقام معظم رهبری بر این اثر، این اقدام را نشانه‌ای از اهمیت و دقت کتاب دانست و تأکید کرد که «روح‌الله» می‌تواند شروعی تازه برای جدی گرفتن ادبیات زندگی‌نامه‌نگاران مستند درباره امام خمینی (ره) باشد؛ حوزه‌ای که تاکنون کمتر در آن شاهد تولید آثار شاخص بوده‌ایم. این سخنان، در کنار فضای صمیمی و علمی نشست، به روشنی نشان داد که هنوز در زمینه بازنمایی زندگی امام خمینی (ره) برای نسل‌های جدید، راهی طولانی در پیش است، اما انتشار کتاب‌هایی نظیر «روح‌الله» می‌تواند نقطه آغازی امیدبخش برای حرکت در این مسیر باشد؛ مسیری که هم به نگاه تیزبین پژوهشگران نیاز دارد و هم به زبان گویا و هنرمندانه نویسندگان متعهد.
این مورخ تاریخ در سخنرانی خود به ابعاد شخصیت حضرت امام خمینی (ره) پرداخت و تصریح کرد: «شخصیت امام (ره) ابعاد متنوع و بزرگی دارد که پرداختن به آن نیاز به تلاش‌های متعدد و مستمر دارد.»
درباره کتاب «روح‌الله» باید گفت این اثر یک بیوگرافی‌نویسی نیست، بلکه در پاسخ به سوال‌هایی است که به صورت سه‌گانه پیرامون امام (ره) پرسیده شده است. کتاب به هر موضوع و بحثی وارد شده و این موضع بیانگر این مهم است که چیزی از اسناد نمانده که نویسنده نگفته باشد، در نتیجه نویسنده اشراف کامل به تاریخ و شخصیت امام (ره) داشته و همه چیز با مطالعه و تحقیق کامل نگاشته شده است. وی استفاده از منابع و اسناد منتشر نشده را ویژگی و تمایز کتاب روح‌الله دانست و تأکید کرد: «ما درباره برخی شخصیت‌ها اشباع کاذب انجام داده‌ایم، درحالی‌که در نقطه مقابل شخصیت‌هایی را داریم که به ابعاد آن‌ها وارد نشده‌ایم و امام (ره) از جمله این شخصیت‌هاست.»
کشف استعدادهای جوان در سایه نام بلند روح‌الله
در ادامه آیین رونمایی از تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «روح‌الله»، مهدی ابراهیم‌زاده، معاون دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) سخنانی ایراد کرد که نشان‌دهنده اهمیت و گستردگی تأثیر چنین آثاری در فضای فکری و فرهنگی کشور بود.
ابراهیم‌زاده با اشاره به روند شناسایی و انتشار تقریظ‌های مقام معظم رهبری، بر حضور و درخشش نسل جوان در عرصه ادبیات متعهد انقلابی تأکید کرد و گفت: «در فرآیند بررسی آثار برای انتشار یادداشت‌های رهبر انقلاب، با استعدادهای جوانی مواجه می‌شویم که گاه ما را حیرت‌زده می‌کنند؛ جوانانی که نه‌تنها در زمان انقلاب حضور نداشتند، بلکه بسیاری از آن‌ها حتی متولد هم نشده بودند، اما با نگاهی عمیق، دقیق و پرشور، روایتی نو و قابل اعتنا از این رخداد عظیم تاریخی ارائه می‌دهند.»
وی با اشاره به تعدادی از آثار سال گذشته که مورد توجه دفتر حفظ و نشر آثار رهبری قرار گرفته‌اند، خاطرنشان کرد: «کتاب‌هایی چون «ایستگاه خیابان روزولت»، «معبد زیرزمینی»، «هواتو دارم» و... همه توسط نویسندگان متولد دهه‌های شصت و هفتاد نوشته شده‌اند. این واقعیت که نویسندگان این آثار از نسل‌هایی هستند که تجربه زیسته‌ای از سال‌های انقلاب ندارند، اما توانسته‌اند با صداقت، تحقیق و ذوق هنری، روایتی قابل اعتنا و مورد تأیید قرار دهند، نشان‌دهنده عمق نفوذ گفتمان انقلاب در نسل جدید است.» ابراهیم‌زاده در بخش دیگری از سخنان خود به نقش محوری امام خمینی (ره) در شکل‌گیری گفتمان انقلاب اسلامی پرداخت و گفت: «پرداختن به شخصیت حضرت امام خمینی (ره)، نه صرفا یک موضوع تاریخی، بلکه رجوع به ریشه‌ها و اصل هویت فرهنگی و سیاسی ماست. کتاب «روح‌الله» نیز تلاشی موفق در راستای بازشناسی بنیان‌گذار انقلاب اسلامی برای نسل امروز است؛ نسلی که تشنه درک واقعیت‌هایی است که رسانه‌ها و روایت‌های سطحی، نتوانسته‌اند به درستی به آن بپردازند.»
وی همچنین تأکید کرد: «امروز بیش از هر زمان دیگری، شناخت امام خمینی (ره) ضرورت دارد؛ چراکه ریشه‌های فکری و عملی انقلاب اسلامی که امروز در چهره فرزندان مقاومت از یمن تا لبنان و فلسطین بروز پیدا کرده، از سرچشمه همان اندیشه‌ای جاری شده است که امام راحل بنیان‌گذارش بود.» ابراهیم‌زاده در پایان ضمن قدردانی از نویسنده کتاب «روح‌الله»، از تمامی اصحاب قلم، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ انقلاب خواست تا با نگاهی نقادانه، اما وفادار به حقیقت، در مسیر بازخوانی و بازنویسی سرگذشت و سلوک امام خمینی (ره) گام بردارند؛ چراکه به باور او، ایران امروز برای فهم بهتر مسیر پیش رو، بیش از هر چیزی، نیازمند تبیین صادقانه گذشته خود است.
تلاشی برای گفت‌وگو با نسل تازه‌نفس انقلاب
پس از رونمایی رسمی از تقریظ رهبر معظم انقلاب اسلامی بر کتاب «روح‌الله» در چهارمین پاسداشت هنر و ادبیات انقلاب اسلامی، هادی حکیمیان، نویسنده این اثر، در سخنانی صمیمانه و تأمل‌برانگیز به بیان انگیزه‌ها، دغدغه‌ها و اهداف خود از نگارش این کتاب پرداخت.
حکیمیان با تأکید بر اینکه شناخت امام خمینی (ره) ضرورتی تاریخی و اجتماعی برای تمام ایرانیان است، گفت: «همه ما باید امام (ره) را بشناسیم؛ چراکه زیست امروز ما، در تمام ابعاد آن، به نحوی متأثر از آرا، اندیشه‌ها و سلوک سیاسی و معنوی ایشان است. ما در اتمسفر اندیشه‌های امام (ره) تنفس می‌کنیم. نمی‌توان از جمهوری اسلامی سخن گفت و نسبت خود را با امام (ره) روشن نکرد.» وی به جامعه هدف اثر خود اشاره کرد و افزود: «طبیعتا تلاش داشتم اثری خلق کنم که از نثر خشک و رسمی فاصله داشته باشد و با بیانی روان و حتی با چاشنی داستان‌پردازی، بتواند مخاطب عام را جذب کند، اما بیشترین تمرکز من در فرآیند نگارش، متوجه نسل جوانی بود که پس از رحلت امام (ره) به دنیا آمده‌اند؛ نسلی که هرچند در فضای انقلاب رشد کرده، اما تصویر مستقیمی از حضور امام (ره) درک نکرده و برای آشنایی با آن شخصیت استثنایی، نیازمند روایتی امروزی و ملموس‌تر است.»
نویسنده کتاب «روح‌الله» همچنین در تبیین ساختار محتوایی اثر خود به سه پرسش بنیادین اشاره کرد که به‌زعم او، ذهن بسیاری از جوانان امروز را درگیر کرده است: «اول اینکه چه ضرورتی داشت که در سال ۱۳۵۷ انقلابی در ایران رخ دهد؟ دوم، چرا این انقلاب صبغه‌ای دینی پیدا کرد و به رهبری یک مرجع مذهبی هدایت شد؟ و سوم، چرا از همان ابتدا یکی از ارکان اساسی انقلاب، مسأله استکبارستیزی، به‌ویژه در مواجهه با آمریکا تعریف شد و این خط فکری همچنان ادامه دارد؟»
وی توضیح داد که تلاش کرده در قالبی ساده و مستند، پاسخ‌هایی دقیق و ریشه‌دار به این پرسش‌ها ارائه دهد، به‌گونه‌ای که نه‌تنها برای نسل آگاه‌تر انقلاب قابل قبول باشد، بلکه نسل تازه‌نفس را نیز به فکر فروبرده و به بحث و گفت‌وگو دعوت کند.
حکیمیان نگارش درباره شخصیت امام خمینی (ره) را امری دشوار توصیف کرد و افزود: «امام (ره) شخصیتی بسیار بزرگ و چندوجهی است که هم در حوزه فقه و اندیشه صاحب‌نظر بود، هم در سیاست، هم در اخلاق و سلوک فردی. نوشتن درباره چنین شخصیتی، مسئولیتی سنگین است، اما تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «روح‌الله» برای من و دوستانم در مؤسسه شهرستان ادب، یک نقطه عطف مهم و مایه دلگرمی شد.» وی تأکید کرد: «حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نه‌تنها رهبر انقلاب اسلامی، بلکه از نزدیک‌ترین افراد به امام خمینی (ره) بوده‌اند و ایشان تصویر ارائه شده در این کتاب را تأیید کرده‌اند. این موضوع برای من بزرگ‌ترین مشوق و امیدواری بود که ادامه این مسیر ارزشمند را با انگیزه بیشتر دنبال کنم.»
حکیمیان در پایان سخنان خود ضمن قدردانی از دست‌اندرکاران برگزاری این آیین فرهنگی، ابراز امیدواری کرد که توجه به ادبیات انقلاب اسلامی، به‌ویژه در پرداختن به شخصیت‌هایی چون امام خمینی (ره)، از سطح مناسبت‌ها فراتر رفته و به دغدغه‌ای پایدار در سیاست‌گذاری فرهنگی کشور تبدیل شود.
مهمانان ویژه
این نشست پژوهشی مهمانان مهمی داشت و با حضور جمعی از کارشناسان و پژوهشگران کشوری برگزار شد، حجتالاسلاموالمسلمین محمدرضا فلاح‌شیروانی، دکتر ابراهیم برزگر، دکتر حکیمیه سقای بی‌ریا، دکتر شهره پیرانی استاد علوم سیاسی و همسر شهید داریوش رضایی‌نژاد، آقای قاسم تبریزی، دکتر وحید یامین‌پور، دکتر سجاد صفارهرندی و آقای محمدرضا کائینی به بیان نکاتی درباره شخصیت امام خمینی (ره) و ویژگی‌های کتاب «روح‌الله» پرداختند.
مردی مصمم برای بیداری انسان‌ها
حجتالاسلاموالمسلمین محمدرضا فلاح‌شیروانی، استاد حوزه و دانشگاه، در چهارمین پاسداشت هنر و ادبیات انقلاب اسلامی و در حاشیه مراسم رونمایی از تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «روح‌الله»، ضمن قدردانی از نویسنده این اثر و تأکید بر اهمیت چنین آثاری، به جایگاه ویژه امام خمینی (ره) در تاریخ معاصر اشاره کرد. وی با اشاره به ضرورت شناخت بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران گفت: «شناخت امام خمینی (ره) یک کار صرفا تاریخی یا فرهنگی نیست، بلکه یک ضرورت حیاتی برای درک زمانه و تحلیل آینده است. امام خمینی (ره) فردی آگاه، زمان‌شناس و عمیق‌نگر بود که با تصمیمی قاطع، مردم را به بیداری، قیام و خودباوری فراخواند. او می‌خواست مردم خودشان برای زندگی‌شان تصمیم بگیرند و سرنوشت خویش را به دست بگیرند.»
حجت‌الاسلام فلاح‌شیروانی، امام خمینی (ره) را شخصیتی «شدیدا انسان‌گرا» توصیف کرد که در پدید آوردن یک رویش تازه در زیست انسانی، نقشی مهم و بی‌بدیل ایفا کرده و همچنان تأثیرگذار است. وی افزود: «اندیشه‌های امام نه فقط در قالب یک انقلاب سیاسی، بلکه به‌عنوان یک مکتب فکری و تمدنی مطرح است که افق‌های تازه‌ای از زیست عدالت‌محور و مقاومت فعال را فراروی ملت‌ها گشوده است.»
وی در بخش دیگری از سخنان خود، پیوند میان اندیشه امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی را یادآور شد و اظهارکرد: «طرح راهبردی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برای نفی نظام سلطه، دقیقا ادامه همان مسیری است که امام خمینی (ره) پایه‌گذاری کرد. در مسأله جبهه مقاومت نیز همین نگاه استمرار دارد. حتی زمانی که برخی امکانات از مقاومت گرفته می‌شود، رهبری معظم تأکید می‌کنند که حرکت ما به سمت جلو ادامه دارد. این پویایی، ریشه در همان نهال فکری دارد که امام (ره) در سال ۵۷ کاشت.»
این استاد حوزه و دانشگاه در پایان با اشاره به اثر «روح‌الله»، تألیف هادی حکیمیان، آن را گامی مهم در راستای شناساندن شخصیت و تفکر امام خمینی (ره) به نسل جدید دانست و تأکید کرد: «ما باید با ابزارهای ادبیات، رسانه و هنر، تصویری زنده و فهم‌پذیر از امام (ره) ارائه کنیم. این نه‌تنها احترام به گذشته، بلکه سرمایه‌گذاری برای آینده است.»
کنش گفتاری امام خمینی (ره)
در بخش دیگری از این مراسم دکتر ابراهیم برزگر، استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، توجه به کنش گفتاری امام (ره) را وسیله‌ای برای خوانش جدید از شخصیت ایشان دانست و گفت: «ما برای تربیت سیاستمداران و مدیران ارشد و نسل جدید نیاز به اسوه‌سازی از امام (ره) داریم. وی با اشاره به خودسازی امام (ره) به‌عنوان عامل تأثیرگذاری بر مردم، افزود: «با بررسی و تمرکز بر شخصیت امام (ره) می‌توانیم فناوری انسان‌سازی ایشان را استخراج کنیم. رهبر انقلاب هم در دیدارهای اخیرشان تأکید کردند که تربیت انسان کارآمد معنوی «فتح‌الفتوح» امام (ره) است.»
برزگر در ادامه، با اشاره به سنگ‌اندازی‌های غرب در مسیر تمدن اسلامی، افزود: «جنایت غرب فقط آنچه که در غزه اتفاق می‌افتد نیست. به نظر بنده، یکی از جنایت‌های غرب این است که با تحریم‌های فلج‌کننده و اقدامات دیگر از شکل‌گیری تمدن جدیدی که می‌تواند یک میراث و دستاورد برای بشر باشد، ممانعت می‌کند.»
رویکرد نرم‌افزاری حرکت امام خمینی (ره)
دکتر حکیمه سقای بی‌ریا از دیگر سخنرانان این برنامه، در سخنرانی خود اذعان داشت: «حرکت حضرت امام (ره) یک رویکرد نرم‌افزاری دارد که نباید از آن غفلت کرد و آن واژگونی افسانه سلطه‌گری آمریکایی است. طبق ادبیات آمریکایی آن‌ها در پی امپراطوری سلطه بودند و با عباراتی چون رهبر جهان آزاد این ادبیات را رواج می‌دادند اما با ورود امام (ره) به عرصه انقلاب و ورود به بحث کاپیتولاسیون این موضوع با چالش مواجه شد.»
در این برنامه همه مهمانان با تأکید بر کیفیت محتوایی کتاب و تأثیرگذاری آن نکات مهمی را بیان کردند و با تأکید بر این مهم که این مسیر با کیفیت‌تر از قبل باید ادامه داشته باشد مواردی را خاطرنشان کردند.
قاسم تبریزی در این برنامه به‌عنوان آخرین سخنران، با اشاره به اینکه «اسلام»، «فرهنگ و تمدن اسلامی» و «حکومت اسلامی» سه رکن انقلاب اسلامی هستند، تأکید کرد: «کار امام خمینی (ره) احیای اسلام ناب محمدی بود. افق دید امام (ره) منحصر به ایران و جهان اسلام نیست، بلکه به دنبال نجات بشریت از جهل، ستم و استعمار است.»
