کدام گروسی قابل باور است
در آستانه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، فضای دیپلماتیک حول پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران بار دیگر متشنج شده است. انتشار دو گزارش از سوی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس به‌ویژه گزارش موسوم به «گزارش جامع»، نشانه‌ای از تلاش هماهنگ غرب برای اعمال فشار جدید بر تهران تلقی شده است؛ اقدامی که می‌تواند پیامدهای حقوقی، سیاسی و راهبردی قابل‌توجهی در پی داشته باشد.
دو گزارش، دو هدف
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی فصلی، مطابق معمول، به افزایش سطح ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران تا مرز ۴۰۸ کیلوگرم در سطح ۶۰ درصد اشاره کرده و این مسأله را بی‌سابقه در میان کشورهای غیرهسته‌ای دانسته است. درعین‌حال، گزارش دوم که ماهیتی «جامع» و متفاوت دارد، با استناد به درخواست ۳۵ کشور عضو شورای حکام تهیه شده و ایران را به انجام فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده در چهار سایت از جمله تورقوزآباد، ورامین، مریوان و
لویزان - شیان متهم می‌کند. بر اساس ادعای این گزارش، ایران در سال‌های گذشته همکاری لازم با بازرسان را به شکل رضایت‌بخش نداشته و در برخی موارد شفاف‌سازی لازم در خصوص منشأ ذرات اورانیوم را به انجام نرسانده است.
پاسخ ایران: گزارش جانبدارانه، استناد به منابع نامعتبر
جمهوری اسلامی ایران در واکنش به گزارش جامع، آن را «جانبدارانه، غیرمستند و متکی بر اطلاعات ساختگی ارائه شده از سوی رژیم صهیونیستی» توصیف کرده و با ارائه یک یادداشت حقوقی به آژانس، مواضع خود را اعلام کرده است.
ایران تأکید کرده است که تمامی مکان‌های مورد اشاره یا از مدت‌ها پیش مختومه اعلام شده‌اند یا ماهیتی کاملا غیرهسته‌ای داشته‌اند. همچنین، طبق مفاد موافقت‌نامه پادمان، هیچ محدودیتی در سطح غنی‌سازی برای ایران وجود ندارد و آژانس نیز تاکنون ابهامی در خصوص فعالیت‌های فعلی ایران اعلام نکرده است.
قطعنامه در راه؛ اما فعلا بدون ارجاع به شورای امنیت
هم‌زمان با آغاز نشست شورای حکام، گزارش‌هایی از تلاش تروئیکای اروپایی و ایالات متحده برای تهیه پیش‌نویس یک قطعنامه هشداردهنده علیه ایران منتشر شده است. به گفته منابع رسانه‌ای، این قطعنامه برای نخستین‌بار طی دو دهه گذشته، ایران را به «عدم پایبندی به تعهدات پادمانی» متهم خواهد کرد. بااین‌حال، طرف‌های غربی اعلام کرده‌اند که در این مرحله برنامه‌ای برای ارجاع موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ندارند و هدف از قطعنامه، «ترغیب ایران به حل‌وفصل موضوعات باقی‌مانده» عنوان شده است.
بازگشت به نظریه خروج از NPT
ایران پیش‌تر نیز در واکنش به هرگونه فشار سیاسی یا تلاش برای امنیتی‌سازی موضوع، گزینه «بازنگری در همکاری‌ها با آژانس» و حتی خروج از پیمان NPT را مطرح کرده بود. این گزینه بار دیگر به شکل تلویحی از سوی مقامات ایرانی یادآوری شده و در صورتی که مسیر برخورد غرب از چارچوب فنی خارج شود، ممکن است در دستور کار تهران قرار گیرد.
غنی‌سازی، خط قرمز متقابل
در میان تمامی اختلافات، سطح غنی‌سازی اورانیوم به‌عنوان مهم‌ترین خط قرمز طرفین باقی مانده است. ایران با استناد به حق حاکمیتی خود و چارچوب حقوقی پادمان، تأکید دارد که توسعه فناوری غنی‌سازی بخشی از استقلال علمی و ملی کشور است. رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز پیش‌تر تصریح کرده‌اند که ایران به هیچ‌وجه از پیشرفت هسته‌ای خود عقب‌نشینی نخواهد کرد و این مسیر به‌عنوان نماد اقتدار ملی، غیرقابل چانه‌زنی است. در سوی مقابل، طرف‌های غربی افزایش ذخایر اورانیوم با غنای بالا را تهدیدی برای نظام عدم اشاعه تلقی می‌کنند و تلاش دارند آن را محدود سازند؛ چالشی که اساسا ماهیت پرونده را به نقطه‌ای گره‌خورده با امنیت بین‌المللی تبدیل کرده است.
«اکتبر حیاتی» و آزمون دیپلماسی
درحالی‌که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود، گمانه‌زنی‌هایی درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت خودکار تحریم‌ها در فضای رسانه‌ای غربی شدت گرفته است. هم‌زمان، مذاکرات غیررسمی میان ایران و آمریکا در برخی مجاری دیپلماتیک ادامه دارد. برخی ناظران معتقدند که نشست کنونی شورای حکام می‌تواند مقدمه‌ای برای تصمیم‌گیری نهایی در آستانه «اکتبر حیاتی» باشد؛ مقطعی که آینده توافق هسته‌ای، میزان همکاری ایران با آژانس و سرنوشت تحریم‌های بین‌المللی مشخص‌تر خواهد شد.
اذعان گروسی به توان فنی ایران و پیچیدگی گزینه نظامی
در حاشیه تنش‌ها میان ایران و آژانس، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی اظهاراتی معنادار در گفت‌وگو با رسانه‌های غربی تصریح کرد: «نسبت به مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا خوش‌بین هستم. قابلیت‌های هسته‌ای ایران را نمی‌توان با حمله نظامی نابود کرد. حساس‌ترین سایت‌های ایران نیم مایل زیر زمین قرار دارند و دسترسی به آن‌ها بسیار دشوار است.» این جملات، اگرچه در قالب ارزیابی فنی ارائه شده، اما در واقع اعترافی آشکار به عمق پیشرفت فناوری هسته‌ای ایران و ناکارآمدی گزینه‌های تهدیدآمیز در برابر آن محسوب می‌شود. گروسی با بیان اینکه زیرساخت‌های هسته‌ای ایران غیرقابل حذف است، تلویحا به طرف‌های غربی هشدار داده که در معادلات خود، نمی‌توانند روی راه‌حل‌های نظامی یا مهار کامل ظرفیت‌های فنی ایران حساب باز کنند. تهران تلاش می‌کند با تکیه بر منطق حقوقی و اصل حاکمیت ملی، از فشارهای سیاسی عبور کرده و مسیر فنی همکاری با آژانس را حفظ کند، اما در برابر فشارهای سیاسی ایستادگی خواهد کرد. غرب نیز در تلاش است تا از ابزار شورای حکام برای اعمال فشار دیپلماتیک استفاده کند، اما فعلا در پی ارجاع موضوع به شورای امنیت نیست. با در نظر گرفتن شرایط منطقه‌ای، تحولات در روابط ایران و آمریکا و رویکرد مستقل تهران نسبت به فناوری هسته‌ای، چشم‌انداز مذاکرات در ماه‌های آینده به شدت پیچیده و حساس خواهد بود. در نهایت، همان‌گونه که رهبر انقلاب اسلامی بارها تأکید کرده‌اند، منافع ملی و استقلال کشور نباید در معادلات قدرت‌های بین‌المللی قربانی شود و پیشرفت فناوری هسته‌ای ایران، بخشی از مسیر عزتمندانه و غیرقابل توقف جمهوری اسلامی خواهد ماند.
