کاهش وابستگی به آمریکا
دولت جدید کره جنوبی برای نخستین‌بار پس از رأی دیوان قانون اساسی این کشور در سال گذشته، خواستار توقف ارسال برگه‌های تبلیغاتی ضد کره شمالی شد؛ اقدامی که ناظران آن را نشانه‌ای از تغییر رویکرد سئول و تمایل به تنش‌زدایی در روابط دو کره می‌دانند. وزارت وحدت کره جنوبی اعلام کرده است که فعالیت‌های تبلیغاتی که از سوی فعالان و گروه‌های مخالف پیونگ‌یانگ علیه کره شمالی انجام می‌شود، باید متوقف شود. این نخستین‌بار از سپتامبر ۲۰۲۳ (شهریور ۱۴۰۲) است که دولت سئول علنا چنین موضعی اتخاذ می‌کند. در آن زمان، دیوان قانون اساسی کره جنوبی، قانون منع ارسال برگه‌های تبلیغاتی به سوی مرزهای کره شمالی را مغایر با اصل آزادی بیان دانسته بود.
این تحولات در حالی رخ می‌دهد که برخی تحلیلگران معتقدند رویکرد جدید دولت کره جنوبی می‌تواند نشانه‌ای از تلاش برای ایجاد نوعی توازن راهبردی میان واشنگتن و پیونگ‌یانگ باشد. در همین زمینه، برخی صاحب‌نظران در رسانه‌های منطقه‌ای، این تغییر رویکرد را واکنشی به سیاست‌های محدودکننده آمریکا از جمله ممانعت از برنامه غنی‌سازی کره جنوبی و فشارهای واشنگتن برای پرداخت هزینه‌های امنیتی توصیف کرده‌اند.
در تحلیل یکی از کارشناسان منطقه‌ای آمده است: «این چرخش در سئول ممکن است تلاشی برای کسب نوعی استقلال راهبردی از آمریکا و حرکت به سوی همگرایی با پیونگ‌یانگ باشد؛ چراکه احساس می‌شود آمریکا از توسعه توان دفاعی کره جنوبی نیز ممانعت می‌کند.»
وی در ادامه با اشاره به ترکیب جدید مجلس ملی کره جنوبی افزود: «جناح چپ‌گرا در مجلس سئول دست بالا را دارد و بخشی از نمایندگان رویکرد مثبتی نسبت به کره شمالی دارند. این وضعیت می‌تواند مسیر سیاست خارجی سئول را به سوی گفت‌وگو و تعامل با پیونگ‌یانگ سوق دهد.»
این تحول در شرایطی صورت می‌گیرد که تنش‌های امنیتی در شرق آسیا در حال افزایش است و هم‌زمان مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا نیز در سطح منطقه‌ای دنبال می‌شود. به‌زعم تحلیلگران، در این فضا، هرگونه اقدام تحریک‌آمیز از سوی نهادهای بین‌المللی یا دولت‌های ثالث، همچون تصویب احتمالی قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌تواند به‌مثابه یک «مین‌گذاری در مسیر مذاکرات» تلقی شود.
کارشناسان هشدار می‌دهند که چنین اقداماتی، اگرچه از نظر روانی یا تبلیغاتی برای برخی طرف‌ها مطلوب است، اما در عمل روند دیپلماسی را با چالش روبه‌رو کرده و می‌تواند مانع از حصول توافق شود. برخی از تحلیلگران در همین رابطه تأکید کرده‌اند که «اگر آمریکا واقعا به دنبال توافق با ایران است، باید جلوی تصویب این‌گونه قطعنامه‌ها را بگیرد. این اقدامات جمهوری اسلامی ایران را نمی‌ترساند، اما مسیر مذاکره را منحرف می‌کند.»
پایان یک سنت تنش‌آفرین؟
در یک تغییر موضع مهم، وزارت وحدت کره جنوبی اخیرا خواستار توقف اقدامات تبلیغاتی علیه کره شمالی شده است؛ اقدامی که در سایه تحولات داخلی در سئول و ارزیابی‌های تازه از هزینه‌های امنیتی این رویارویی صورت می‌گیرد. این تصمیم که برای نخستین‌بار پس از رأی دیوان قانون اساسی در سپتامبر ۲۰۲۳ علیه قانون منع تبلیغات مرزی اتخاذ شده، می‌تواند پیامدهای ژئوپلیتیکی گسترده‌ای در منطقه شرق آسیا به همراه داشته باشد.
اقدامات تبلیغاتی علیه کره شمالی به‌ویژه از دهه ۱۹۹۰ میلادی شدت گرفت؛ زمانی که فراریان کره شمالی ساکن جنوب با هدف آگاه‌سازی مردم در شمال، شروع به ارسال برگه‌های تبلیغاتی، اسکناس، حافظه‌های USB و حتی کتاب‌های مذهبی از طریق بالون یا پهپاد کردند. گروه‌هایی چون «Fighters for a Free North Korea» (مبارزان برای کره شمالی آزاد) در رأس این فعالیت‌ها قرار داشتند.
این عملیات، عمدتا در مناطق مرزی چون گیه‌ئونگ و پاجو انجام می‌شد و هدف آن، شکستن فضای انحصاری رسانه‌ای کره شمالی و تحریک نارضایتی اجتماعی در درون حاکمیت پیونگ‌یانگ بود. برخی تحلیلگران غربی، این اقدامات را «ابزارهای نرم مبارزه برای حقوق بشر» نامیدند، اما منتقدان داخلی در کره جنوبی، آنها را «ریسک‌آفرین و غیرمسئولانه» می‌دانستند.
کره شمالی بارها این اقدامات را «تحریک‌آمیز» و «نقض حاکمیت ملی» دانسته و هشدار داده است که چنین اقدامات تبلیغاتی می‌تواند به پاسخ‌های نظامی غیرقابل پیش‌بینی منجر شود. نقطه اوج این واکنش‌ها در ژوئن ۲۰۲۰ رقم خورد؛ زمانی که دولت پیونگ‌یانگ در پاسخ به ارسال برگه‌های تبلیغاتی، ساختمان دفتر تماس بین دو کره در شهر کائه‌سونگ را منفجر کرد. این ساختمان، نماد ارتباطات دیپلماتیک دو کره پس از نشست‌های صلح در دوره مون جه‌این محسوب می‌شد.
افزون بر این، کره شمالی با هدف اعمال فشار، بارها خطوط تماس مرزی را قطع کرده و حتی تهدید به اقدامات تلافی‌جویانه نظامی کرده است. در مقاطعی، تیراندازی‌های مرزی نیز به‌طور مستقیم با همین تنش‌های تبلیغاتی پیوند داده شد.
در دسامبر ۲۰۲۰، دولت وقت کره جنوبی قانونی برای ممنوعیت ارسال برگه‌های تبلیغاتی تصویب کرد؛ اقدامی که با هدف کاهش تنش‌ها با شمال انجام شد. این قانون اما در سپتامبر ۲۰۲۳ توسط دیوان قانون اساسی غیرقانونی اعلام شد، با این استدلال که ناقض اصل آزادی بیان است. از آن پس، گروه‌های مخالف کره شمالی دوباره فعال شدند.
بااین‌حال، دولت جدید در سئول، در یک چرخش معنا‌دار، اکنون خواستار توقف داوطلبانه این اقدامات شده است؛ اقدامی که نشان‌دهنده تمایل برای احیای تعاملات بین‌کره‌ای است، حتی در فقدان مذاکرات رسمی.
چرا سئول عقب‌نشینی کرده است؟
با توجه به قدرت نظامی کره شمالی و افزایش تنش‌های منطقه‌ای، سئول به دنبال کاهش ریسک اقدامات تحریک‌آمیز است.
برخی نخبگان سیاسی در سئول نسبت به وابستگی بیش از حد به واشنگتن به‌ویژه پس از فشارهای ترامپ برای پرداخت هزینه‌های نظامی بیشتر دچار تردید شده‌اند. این تغییر ممکن است مقدمه‌ای برای سیاست خارجی مستقل‌تر باشد.
برخی تحلیلگران معتقدند این عقب‌نشینی می‌تواند مقدمه‌ای برای احیای دیپلماسی بین‌کره‌ای باشد. هرچند هنوز نشانه‌ای از پاسخ مثبت پیونگ‌یانگ دیده نمی‌شود، اما چنین تغییری می‌تواند فضای روانی لازم برای گفت‌وگو را فراهم آورد.
ارسال برگه‌های تبلیغاتی هرچند ابزار جنگ نرم به‌شمار می‌رفت، اما در ساختار تنش‌زده شبه‌جزیره کره، بیشتر به «ماشین تولید بحران» شباهت داشت. عقب‌نشینی سئول از این سیاست، می‌تواند عقلانی‌ترین گزینه برای جلوگیری از گسترش ناخواسته تنش‌ها باشد. درعین‌حال، این تغییر می‌تواند حامل پیام روشنی به آمریکا نیز باشد: سئول خواهان سهم بیشتری از استقلال در تعیین سیاست خود در قبال پیونگ‌یانگ است.
احتمال تغییر لحن پیونگ‌یانگ در سایه عقب‌نشینی تبلیغاتی سئول
در پی تغییر موضع دولت کره جنوبی و درخواست رسمی وزارت وحدت این کشور برای توقف اقدامات تبلیغاتی علیه کره شمالی، گمانه‌زنی‌ها درباره واکنش رسمی پیونگ‌یانگ به این تحول افزایش یافته است. اگرچه تاکنون هیچ بیانیه‌ای از سوی نهادهای رسمی کره شمالی مانند روزنامه «رودونگ سینمون» یا خبرگزاری مرکزی کره (KCNA) منتشر نشده، اما با توجه به رویه گذشته رسانه‌های حکومتی کره شمالی، می‌توان چارچوب کلی واکنش احتمالی را تحلیل کرد.
رسانه‌های رسمی پیونگ‌یانگ به‌ویژه در سال‌های اخیر همواره نسبت به اقدامات تبلیغاتی از سوی کره جنوبی موضعی شدید، تهاجمی و امنیت‌محور اتخاذ کرده‌اند. آنها ارسال برگه‌های تبلیغاتی توسط فعالان ضدحکومتی را نه‌تنها «تحریک‌آمیز» بلکه «عملی جنگی» توصیف کرده‌اند که می‌تواند به پاسخ نظامی مشروع از سوی جمهوری دموکراتیک خلق کره منجر شود. از این منظر، اگر کره جنوبی واقعا به این اقدامات پایان دهد و این تصمیم تداوم پیدا کند، رسانه‌های پیونگ‌یانگ ممکن است به جای زبان تهدید، لحنی محتاطانه اما مثبت اتخاذ کنند و این عقب‌نشینی را «نتیجه مقاومت قاطع ملت کره شمالی در برابر تحریکات خارجی» قلمداد نمایند.
بااین‌حال، تجربه گذشته نیز نشان داده که کره شمالی معمولا هرگونه تغییر در رویکرد سئول را نه به‌عنوان حسن نیت، بلکه به‌عنوان نشانه ضعف تعبیر می‌کند، مگر آنکه این تغییرات با اقدامات عملی مکمل نظیر لغو رزمایش‌های نظامی مشترک با آمریکا همراه باشد. لذا اگرچه توقف اقدامات تبلیغاتی می‌تواند تنش‌های روانی در مرزها را کاهش دهد، اما بعید است بدون گام‌های عینی و متقابل از سوی سئول یا واشنگتن، پیونگ‌یانگ پاسخ اعتمادآمیز یا متقابلی ارائه دهد.
در صورت تداوم این رویکرد، پیامدهای ملموسی چون کاهش پروازهای نظامی هشداردهنده در مرز غیرنظامی دو کره، تعلیق رزمایش‌های شبیه‌سازی حمله از سوی سئول یا واشنگتن و احیای خط تماس نظامی می‌تواند در دستور کار قرار گیرد. درعین‌حال، توقف تبلیغات مرزی می‌تواند به‌عنوان سیگنالی برای فضای دیپلماتیک تلقی شود و فرصت‌هایی برای احیای پروژه‌های همکاری مشترک همچون منطقه صنعتی کائه‌سونگ فراهم کند، هرچند تحقق چنین سناریوهایی در گرو اراده دو طرف و کاهش فشار از سوی آمریکا خواهد بود.
در مجموع، هرچند کره شمالی در واکنش‌های رسانه‌ای خود معمولا از ادبیاتی تبلیغاتی و ایدئولوژیک استفاده می‌کند، اما در لایه‌های زیرین پیام‌های رسمی، حساسیت بالا نسبت به اقدامات مرزی کره جنوبی همواره وجود داشته است. توقف داوطلبانه اقدامات تبلیغاتی از سوی سئول، اگر با استمرار و صراحت همراه باشد، می‌تواند یکی از گره‌های روانی در روابط دو کره را باز کند و در صورت پاسخ سنجیده پیونگ‌یانگ، مسیر کاهش تنش در شبه‌جزیره را هموارتر سازد.
