دعوت به وحدت
اظهارات اخیر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در دیدار با اعضای جبهه اصلاحات ایران، از چند منظر قابل تحلیل است. پزشکیان که از ابتدای مسئولیت خود رویکردی گفت‌وگومحور و تا حدی متمایل به اعتدال را در پیش گرفته، این‌بار نیز بر مسیر «اصلاح تدریجی»، «پرهیز از تقابل»، «گشودگی سیاسی» و حتی گفت‌وگو با اپوزیسیون تأکید کرد. بررسی سخنان رئیس‌جمهور نشان می‌دهد که دولت، تلاش دارد ضمن مهار بحران‌های مزمن اقتصادی و اجتماعی، فضا را برای یک الگوی جدید از حکمرانی باز کند؛ الگویی که بتواند هم‌زمان با کاهش فشارهای داخلی و خارجی، انسجام ملی را ترمیم و تهدیدهای پیش‌رو را از مسیر گفت‌وگو مدیریت کند.
مسیر اصلاحات؛ آهسته اما پیوسته
پزشکیان در دیدار با جبهه اصلاحات، با تکرار موضع پیشین خود در وزارت کشور مبنی بر ضرورت تقویت احزاب، بار دیگر تأکید کرد که اصلاحات امری تدریجی و زمان‌بر است. وی ضمن هشدار نسبت به تفرقه‌افکنی و دوگانه‌سازی‌های خطرناک در فضای سیاسی کشور، خواستار پرهیز از مسائل اختلاف‌برانگیز شد و گفت که کوتاه آمدن هر دو طرف در موضوعات محل مناقشه، به معنای نزدیک شدن به یک راه‌حل واقعی است.
این موضع‌گیری، ناظر به نوعی نگرانی امنیتی نیز هست. به بیان دقیق‌تر، رئیس‌جمهور با تجربه حوادث سال‌های گذشته، به‌ویژه اعتراضات اجتماعی، می‌داند که دوقطبی‌های تند سیاسی می‌تواند مجددا به بی‌ثباتی اجتماعی منجر شود. در واقع، تأکید بر پرهیز از مسائل تفرقه‌آمیز، ترجمان همان نیاز به حفظ آرامش و کنترل فضای داخلی است؛ امری که بدون همراهی جناح‌های مختلف سیاسی و نهادهای مدنی، دست‌یافتنی نخواهد بود.
دولت در مسیر مین‌گذاری شده
پزشکیان بخش قابل‌توجهی از سخنانش را به توصیف مشکلات کشور اختصاص داد. از ناترازی‌ها و بحران‌های مزمن در حوزه آب تا هشدار درباره فرونشست زمین در تهران که آن را «فاجعه‌ای بزرگ» خواند. این تأکید بر مشکلات، هم نوعی واقع‌گرایی در گفت‌وگو با جامعه است و هم تلاشی برای مستندسازی مشکلات اقتصادی و مدیریتی که دولت فعلی باید با آن مواجه شود. در واقع، پزشکیان با صراحت اعلام می‌کند که بسیاری از سیاست‌های فعلی، نه انتخاب داوطلبانه دولت، بلکه نتیجه محدودیت‌های ناشی از بحران‌های مزمن است؛ از بحران آب و برق گرفته تا کمبود بودجه و مشکلات معیشتی.
وی همچنین به تعطیلی‌های اجباری ناشی از بحران کم‌آبی و فشار بر مردم برای صرفه‌جویی اشاره کرد.
دیپلماسی، امنیت و تغییر رویکرد در مواجهه با مخالفان
بخش مهمی از سخنان رئیس‌جمهور به حوزه امنیت و سیاست خارجی مربوط می‌شود. او به صراحت گفت که حتی با اپوزیسیون هم حاضر است گفت‌وگو کند و تأکید کرد که راه‌حل مسائل کشور از مسیر گفت‌وگو می‌گذرد نه تقابل. این سخنان، ادامه همان رویکردی است که پیش‌تر هم برخی مقامات درباره آن سخن گفته بودند، اما حالا با صراحت بیشتری از سوی عالی‌ترین مقام اجرایی کشور مطرح شده است.
برخی فعالان رسانه‌ای گفته‌اند که گفت‌وگو با بخشی از مخالفان خارج از کشور، دست‌کم از یک سال پیش آغاز شده و برخی اطلاعات هم از هماهنگی‌های امنیتی در این‌باره وجود دارد. فرید مدرسی گفته که جلسات مستمر با برخی اعضای باسابقه اپوزیسیون خارج از کشور در استانبول» برگزار شده و در این جلسات، برخی از همین مخالفان اطلاعاتی درباره اقدامات ضدملی برخی گروه‌های برانداز ارائه داده‌اند تا مانع از خشونت‌طلبی و آشوب‌افکنی شوند.
پزشکیان نیز در همین راستا می‌گوید: «حتی آمادگی داریم با اپوزیسیون، بر مبنای انصاف و عدالت گفت‌وگو کنیم.» این بخش از سخنان رئیس‌جمهور را می‌توان تداوم یک سیاست «مدیریت تضاد» دانست؛ یعنی تلاش برای جداکردن مخالفان معقول از براندازان خشونت‌طلب و خنثی‌کردن پروژه‌های براندازی از مسیر گفت‌وگو و جذب بخشی از اپوزیسیون معتدل به فضای گفت‌وگو.
سرمایه‌گذاری روی نخبگان
یکی دیگر از بخش‌های مهم اظهارات پزشکیان، اشاره به تغییر رویکرد نهادهای امنیتی کشور است. او گفت: «دستگاه‌های امنیتی به این جمع‌بندی رسیده‌اند که یکی از ترفندهای دشمن، انگ‌زنی به نخبگان و طرد آن‌ها از مسائل کلان کشور است.»
این نگاه تازه، به اعتقاد برخی نوعی سرمایه‌گذاری برای آینده است؛ چراکه حذف نخبگان و بستن درهای گفت‌وگو، در سال‌های اخیر هزینه‌های سنگینی به کشور تحمیل کرده است. اکنون دولت پزشکیان تلاش می‌کند تا این روند را متوقف کند و به‌جای طرد، به جذب و مشارکت فعالان فکری روی بیاورد.
بااین‌حال برخی نیز معتقدند نباید در این مسیر دچار افراط شده و مسیر را برای میدان‌داری کسانی که سابقه رفتار رادیکال دارند، فراهم کرد.
استاندار اهل سنت و حمایت رهبری؛ تمرین حکمرانی مشارکتی
پزشکیان در بخش دیگری از سخنانش به انتصاب استاندار اهل سنت در استان‌هایی چون کردستان و سیستان و بلوچستان اشاره کرد و گفت که این کار بدون حمایت‌های رهبری ممکن نبود. این سخن، هم ناظر به تحکیم انسجام ملی و توجه به مطالبات اقوام و مذاهب است و هم تأکیدی بر هماهنگی دولت و رهبری در مسیر وحدت‌بخشی.
رئیس‌جمهور می‌گوید در جریان جنگ ۱۲ روزه، اختیارات ویژه‌ای به استانداران داده شد تا هر یک، به‌مثابه رئیس‌جمهور استان خود عمل کنند. این نگاه تمرینی برای الگوی جدید حکمرانی است که در آن تمرکززدایی و واگذاری اختیارات به استان‌ها جدی‌تر دنبال می‌شود.
مذاکرات خارجی، FATF و ضرورت تصمیم‌گیری راهبردی
جبهه اصلاحات در این جلسه دغدغه‌های خود را صریح بیان کرد. آنان خواستار خروج از وضعیت تعلیق و بی‌تصمیمی در برخی پرونده‌های حساس از جمله FATF و تعامل با آژانس شدند. به نظر می‌رسد که این مطالبات، ترجمان یک نگرانی جدی درباره هزینه‌های انباشت شده ناشی از سیاست‌های تعلیقی در عرصه دیپلماسی و اقتصاد است.
اعضای جبهه اصلاحات بر بهره‌گیری از ظرفیت مجامع جهانی برای کاهش فشارها، مستندسازی جنایات رژیم صهیونیستی و تقویت راهبرد توسعه به جای ستیز تأکید کردند. این مطالبات البته باید این فرض را هم تصور کند که ایران هرگز به دنبال تنش و تهاجم نبوده و دکترین دفاعی دارد. درعین‌حال ماهیت روابط بین‌الملل هم برعکس تصورات رمانتیک، قدرت‌محور و رئالیستی است.
عبور از بحران با گفت‌وگو و اصلاح تدریجی
مجموع سخنان رئیس‌جمهور را می‌توان در چند محور اصلی خلاصه کرد: عبور از بحران‌ها با مشارکت مردم و احزاب، تقویت جامعه مدنی، پرهیز از تفرقه‌افکنی، گفت‌وگو حتی با بخشی از اپوزیسیون، تغییر در نگاه به نخبگان و تعامل فعال با همسایگان.
پزشکیان با بیان اینکه «مشکلات خروار خروار وارد می‌شوند، اما مثقال مثقال حل می‌شوند»، تصویری از حکمرانی واقع‌گرایانه و صبورانه ارائه داد؛ رویکردی که قرار است از مسیر «اصلاح تدریجی» با اتکا به وحدت ملی و همدلی، کشور را از شرایط موجود عبور دهد.
این راه البته آسان نیست و نیازمند همراهی همه ارکان نظام، گروه‌های سیاسی، نهادهای امنیتی و بدنه اجتماعی کشور است. اما به نظر می‌رسد نهادهای مرتبط در این راه کنار دولت هستند .
در شرایطی که منطقه و جهان در آستانه تحولات پیچیده‌تری قرار دارد و فشارهای امنیتی و اقتصادی تداوم خواهد داشت، حرکت به سمت همگرایی داخلی و کاهش شکاف‌ها، شاید مهم‌ترین نیاز امروز ایران باشد. سخنان پزشکیان را می‌توان تلاشی در این مسیر تلقی کرد. در این مسیر یک شرط مهم کنار زدن افراد رادیکال و ستیزه‌جو در جناح‌های سیاسی است که از تئوری گذارطلبی تا توهم کودتای دولت را بیان می‌کنند. دلسوزان کشور در جناح‌های سیاسی باید این افراد را تنها بگذارند.
