متحد قوی
اهمیت گسترش مناسبات ایران با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از یک‌سو و تقویت روزافزون همکاری‌های چندوجهی تهران و پکن از سوی دیگر، سبب شد تا نخستین سفر پزشکیان به چین، از اهمیت دوچندانی برخوردار شود و مورد توجه رسانه‌ها و تحلیلگران قرار گیرد. از سوی دیگر در شرایطی که طی روزهای اخیر تروئیکای اروپایی در اقدامی خصمانه، فرایند فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل را کلید زده‌اند، دستور کارهای سفر رئیس‌جمهور ایران به چین و رایزنی‌های برنامه‌ریزی شده در حاشیه اجلاس، فرصت مناسبی برای تقویت همکاری‌های مثلث چین، ایران و روسیه در حوزه «مکانیسم ماشه» و به‌طورکلی پرونده هسته‌ای ایران به‌حساب می‌آید..
با توجه به اینکه از شهریورماه ۱۴۰۰ عضویت «ناظر» ایران در «شانگهای» به «عضو اصلی» تبدیل شده است، این اجلاس فرصتی برای نشان دادن نقش فعال و تأثیرگذار ایران در این سازمان بود. حضور پررنگ ایران در کمیته‌ها و جلسات مختلف این سازمان (حدود ۱۰۰ کمیته در سال جاری) نشان‌دهنده تعهد تهران به مشارکت در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای است.
این سفر به‌عنوان نخستین سفر رسمی پزشکیان به چین پس از آغاز دوره ریاست‌جمهوری‌اش، نقطه عطفی در روابط دوجانبه محسوب می‌شود. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت ایران و شریک راهبردی ایران براساس توافق ۲۵ساله، نقش کلیدی در ثبات اقتصادی و نظامی ایران دارد. دیدار با شی‌جین‌پینگ و مذاکرات درباره پروژه‌های زیرساختی و دفاعی، نشان‌دهنده عزم دو کشور برای عملیاتی کردن توافق‌های گذشته بود.
این سفر در متن تحولات ژئوپلیتیکی منطقه‌ای و جهانی بیش از پیش معنا پیدا می‌کند. تقویت روابط با چین و روسیه در مقابل فشارهای غرب، به ایران امکان می‌دهد نقش خود را در نظم جدید جهانی تقویت کند. حضور در رژه نظامی چین و نمایش فناوری‌های پیشرفته نظامی، پیام روشنی به غرب درباره همبستگی ایران با قدرت‌های شرقی خواهد بود.
ایران در این اجلاس فرصت مناسبی در اختیار خواهد داشت تا نگرانی‌های خود درباره تحولات قفقاز جنوبی و به‌ویژه موضوع کریدور زنگزور را مطرح کند و به بحث و تبادل‌نظر درباره آن بپردازد.
یکی از جنبه‌های ویژه دیدارهای مسعود پزشکیان با رؤسای‌جمهور چین و روسیه، رایزنی درباره مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب است. این رایزنی‌ها می‌تواند به هماهنگی بیشتر میان ایران، روسیه و چین برای مقابله با فشارهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منجر شود.
ایران و چین در سال‌های اخیر همکاری‌های گسترده‌ای در حوزه انرژی و به‌ویژه نفت داشته‌اند و با توجه به اینکه پکن از مهم‌ترین خریداران نفت ایران به‌حساب می‌آید، رایزنی‌های هیأت ایرانی در چین، می‌تواند نقش ویژه‌ای در توسعه صادرات نفت ایران به چین داشته باشد.
چین امروز دومین اقتصاد بزرگ جهان و بزرگ‌ترین واردکننده انرژی است. این کشور برای تأمین پایدار نیازهای انرژی خود، به منابع قابل اعتماد و بلندمدت احتیاج دارد و ایران، با ذخایر عظیم نفت و گاز، شریک بالقوه و بسیار ارزشمند به‌شمار می‌رود. توافق ۲۵ ساله همکاری‌های جامع ایران و چین، دقیقا بر همین مبنا طراحی شده است: سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه انرژی، حمل‌ونقل، زیرساخت‌های ریلی، فناوری و حتی کشاورزی. این توافق می‌تواند اقتصاد ایران را از اتکای صرف بر درآمدهای نفتی برهاند و در مسیر نوسازی و اشتغال‌آفرینی قرار دهد.
در بعد ژئوپلیتیک، طرح «کمربند و جاده» (BRI) چین، ایران را به‌عنوان حلقه‌ای کلیدی میان شرق و غرب تعریف می‌کند. ایران، به واسطه موقعیت جغرافیایی خود، مسیر طبیعی اتصال آسیا به اروپا و خاورمیانه است. سرمایه‌گذاری در راه‌آهن، بنادر و جاده‌های ترانزیتی، ایران را به شاهراهی برای تجارت جهانی بدل خواهد کرد. این امر نه‌تنها درآمدهای پایدار برای کشور به همراه دارد، بلکه جایگاه ژئوپلیتیک ایران را ارتقا می‌دهد.
در حوزه فناوری نیز چین به دلیل پیشرفت در زمینه‌های هوش مصنوعی، انرژی‌های نو، مخابرات و زیرساخت‌های دیجیتال، می‌تواند شریک انتقال دانش و تجربه برای ایران باشد. همکاری در این عرصه می‌تواند به جهش علمی و صنعتی ایران کمک کند و بخشی از عقب‌ماندگی ناشی از تحریم‌های غربی را جبران کند.
همچنین چین بازاری بزرگ برای صادرات غیرنفتی ایران است؛ از محصولات کشاورزی گرفته تا مواد معدنی و صنایع سبک. افزایش صادرات به چین، به متنوع‌سازی اقتصاد ایران و کاهش وابستگی به نفت کمک خواهد کرد.
چرا باید به چین نزدیک شد؟
نزدیکی به چین، تنها یک انتخاب تاکتیکی برای عبور از تحریم‌ها نیست، بلکه یک راهبرد بلندمدت برای ارتقای جایگاه ایران در نظم جهانی آینده است. نظام بین‌الملل در حال گذار از «یک‌قطبی» به «چندقطبی» است و چین یکی از اضلاع اصلی این تغییر محسوب می‌شود. در چنین شرایطی، تکیه صرف بر غرب برای تأمین منافع ملی ایران خطای راهبردی است.
چین علاوه بر قدرت اقتصادی، در شورای امنیت سازمان ملل نیز کرسی دائم دارد و می‌تواند در مقابل فشارهای آمریکا نقش بازدارنده ایفا کند. نزدیکی به چین همچنین به ایران امکان می‌دهد تا در قالب سازمان‌هایی مانند شانگهای، نقش فعال‌تری در دیپلماسی چندجانبه داشته باشد. در بعد داخلی، همکاری با چین می‌تواند به توسعه زیرساخت‌ها، فناوری و اشتغال منجر شود. این یعنی ارتقای کیفیت زندگی مردم و افزایش رضایتمندی عمومی؛ موضوعی که برای ثبات سیاسی کشور حیاتی است.
حمایت‌های چین از ایران
چین در سال‌های اخیر یکی از مهم‌ترین مخالفان تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران بوده است. این کشور بارها در شورای امنیت، در کنار روسیه، از صدور قطعنامه‌های ضدایرانی جلوگیری کرده و بر ضرورت بازگشت به برجام و لغو تحریم‌ها تأکید داشته است.
در حوزه اقتصادی، چین با وجود فشارهای غرب، همچنان از مشتریان اصلی نفت ایران باقی مانده و با خرید نفت، بخشی از درآمدهای ارزی کشور را تضمین کرده است. علاوه بر این، شرکت‌های چینی در پروژه‌های زیرساختی ایران حضور داشته و با سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، به توسعه اقتصادی کشور کمک کرده‌اند.
در عرصه دیپلماسی، موضع مشترک ایران و چین در مخالفت با یکجانبهگرایی آمریکا و دفاع از اصل چندجانبه‌گرایی، یک پشتوانه سیاسی برای تهران محسوب می‌شود. حمایت چین از عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای نمونه‌ای روشن از این پشتیبانی است.
بازدارندگی تعمیق رابطه با چین در برابر تحریم و جنگ
یکی از مهم‌ترین دلایل راهبردی ایران برای تعمیق روابط با چین، ایجاد سپری بازدارنده در برابر تحریم‌ها و تهدیدهای جنگی غرب است. تحریم‌ها زمانی بیشترین اثرگذاری را دارند که کشوری در نظام بین‌الملل منزوی باشد؛ اما پیوند با قدرت‌های بزرگی چون چین، می‌تواند این انزوا را بشکند.
اولا، روابط اقتصادی گسترده با چین، امکان دور زدن تحریم‌ها را افزایش می‌دهد. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین بازیگر بازار جهانی انرژی، نمی‌تواند به سادگی از منابع ایران چشم‌پوشی کند. این واقعیت، توان تحریم‌های نفتی آمریکا را محدود کرده است.
ثانیا، همکاری‌های مالی و بانکی میان ایران و چین، به کاهش وابستگی به دلار و نظام مالی تحت کنترل آمریکا کمک می‌کند. استفاده از ارزهای محلی یا سازوکارهای جایگزین مانند «یوان دیجیتال» می‌تواند ضربه‌پذیری ایران در برابر تحریم‌های بانکی را کاهش دهد.
ثالثا، همسویی سیاسی ایران و چین در موضوعات جهانی، نوعی حمایت دیپلماتیک را برای تهران فراهم می‌آورد. در شرایط بحرانی، داشتن یک قدرت جهانی در کنار خود، می‌تواند هزینه‌های اعمال فشار یا حتی اقدام نظامی علیه ایران را برای آمریکا و متحدانش بالا ببرد.
چهارما، حضور ایران در طرح کمربند و جاده، به معنای پیوند عمیق‌تر با اقتصاد جهانی از مسیر شرق است. هرچه این پیوندها مستحکم‌تر شود، هزینه‌های تحریم یا اقدام نظامی علیه ایران برای غرب بیشتر خواهد شد؛ زیرا چنین اقداماتی منافع اقتصادی چین را نیز تهدید می‌کند.
در نهایت، باید توجه داشت که تعمیق روابط با چین به معنای چشم‌پوشی از دیگر ظرفیت‌های جهانی نیست. ایران باید سیاستی چندوجهی و هوشمندانه در پیش بگیرد؛ اما بی‌تردید چین در این میان نقشی بی‌بدیل به‌عنوان «تضمین‌کننده توازن راهبردی» دارد. این رابطه می‌تواند هم‌زمان امنیت ملی ایران را ارتقا دهد و مسیر توسعه پایدار کشور را هموار کند.
***پزشکیان: چین می‌تواند روی ایران به عنوان متحدی قوی حساب کند
برهمین اساس، مسعود پزشکیان روزگذشته در دیدار با شی جین پینگ رئیس جمهوری خلق چین، ضمن ابلاغ سلام‌های گرم رهبر معظم انقلاب اسلامی به وی، ریاست چین بر سازمان همکاری شانگهای را همراه با توفیقات قابل توجه در عرصه‌های مختلف توصیف کرد که ایران نیز از آنها استقبال کرده و اظهار داشت: ابتکار رئیس جمهور چین در زمینه حکمرانی جهانی مورد تایید و توجه جمهوری اسلامی ایران نیز هست.
رئیس جمهور با بیان اینکه آماده‌ایم در هر شرایطی تشریک مساعی بین دو کشور را تداوم بخشیم تا روابط ایران و چین به سطح حداکثری ارتقا یابد، افزود: «آمریکا در راستای تداوم و توسعه سیاست یکجانبهگرایی به خود اجازه تهاجم به کشورهای مختلف را می‌دهد و اکنون دیگر در این زمینه حد و مرزی نمی‌شناسد.»
پزشکیان با تاکید بر اینکه چین می‌تواند روی ایران به عنوان کشوری دوست و متحدی قوی و مصمم حساب کند، تصریح کرد: «هدف اصولی و بنیادی جمهوری اسلامی ایران تثبیت و تقویت صلح و امنیت در منطقه است؛ باید مانع ظلم و تجاوز و یکجانبهگرایی شویم. ایران خواهان جهانی است که در آن قانون و ارتباط کشورها از موضع برابر حکمفرا باشد، نه زور، تحمیل و تجاوز.»
رئیس جمهور با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران معطوف به موضع اصولی رهبر معظم انقلاب اسلامی آماده و علاقمند به گسترش همه جانبه روابط و همکاری‌ها با چین است، گفت: «آماده همکاری برای اجرای همه مفاد توافق جامع 25 ساله دو کشور هستیم و می‌توانیم با پیگیری ساز و کارهای لازم، عملگرایی هدفمند و هوشمند را در دستور کار خود قرار دهیم.»
پزشکیان همچنین علاقمندی ایران برای همکاری با چین جهت احداث خطوط قطار سریع‌السیر و نیز احداث خطوط بزرگراهی را اعلام کرد و اظهار داشت: «ظرفیت و زمینه بسیار خوبی برای همکاری در این زمینه میان دو کشور وجود دارد.»
رئیس جمهور چین نیز در این دیدار با تاکید بر اینکه آماده و مایل هستیم با نگاه به آینده روابط خود با ایران را توسعه دهیم، افزود: «تسریع در اجرای توافقات پیشین دو کشور از جمله در دیداری که در قازان داشتیم، قابل پیگیری است؛ چین آماده و علاقمند به گسترش همکاری‌ها با ایران در عرصه‌های مختلف است.»
شی جین پینگ حمله به جمهوری اسلامی ایران را نقض آشکار اصول بین‌المللی و قواعد حقوقی توصیف و تصریح کرد: «زور هرگز راهی برای حل مشکلات نیست.»
وی افزود: «جمهوری اسلامی ایران شریک راهبردی ماست و باید برای تقویت سازمان همکاری شانگهای در راستای مقابله با یکجانبهگرایی با یکدیگر به طور جدی همکاری کنیم.»
رئیس جمهور چین با بیان اینکه به عدالت و انصاف پایبندیم و حقوق مشروع ایران برای استفاده صلح‌آمیز هسته‌ای را به رسمیت می‌شناسیم، گفت: «در طی سال‌های اخیر، با وجود تحریم‌های آمریکا و کشورهای غربی، زمینه تداوم همکاری‌ها را ایجاد کرده‌ایم و در حال حاضر نیز آماده‌ایم به صورت برد-برد روابط خود را در همه زمینه‌ها به ویژه در عرصه مواصلاتی گسترش دهیم.»
شی جین پینگ خاطرنشان کرد: «همانگونه که در نشست روز گذشته شانگهای پلاس گفتم، همه کشورهای جهان باید محترم شمرده شوند و از تلاش‌ها برای برقراری صلح و ثبات در منطقه حمایت می‌کنیم.»
پکن: روابط با ایران در اولویت است
بعد از این دیدار، سخنگوی وزارت امور خارجه چین با تأکید بر اینکه روابط با ایران در اولویت است، اعلام کرد که رئیس‌جمهور این کشور در دیدار با رئیس‌جمهور ایران بر تقویت همکاری‌های دوجانبه و حل عادلانه موضوع هسته‌ای ایران تأکید کرده است.
«مائو نینگ» سخنگوی وزارت امور خارجه چین شامگاه دوشنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در پکن دیدار کرد.» وی افزود: «روابط ایران و چین در برابر تحولات جهانی مقاومت کرده و همواره توسعه‌ای پایدار و سالم داشته است. چین همواره روابط با ایران را در اولویت دستورکار دیپلماتیک خود در خاورمیانه قرار می‌دهد و آماده است با ایران برای پیشبرد دوستی، تعمیق اعتماد متقابل و تقویت همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف همکاری کند.»
سخنگوی وزارت امور خارجه چین همچنین تصریح کرد: «چین به دفاع از عدالت ادامه خواهد داد و برای یافتن راه‌حلی برای موضوع هسته‌ای ایران تلاش خواهد کرد؛ راه‌حلی که نگرانی‌های مشروع همه طرف‌ها را مدنظر قرار دهد و در نهایت به تحقق صلح پایدار در خاورمیانه کمک کند.»
