ماشه عمل نکرد
با وجود تحریمهای گسترده و فعال شدن مکانیزم ماشه، صادرات نفت ایران به رکورد ۷ ساله رسید و درآمد ماهیانهای نزدیک به ۴ میلیارد دلار برای کشور ایجاد کرد. همچنین در تازهترین گزارشها اعلام شده است که تولید نفت ایران هماکنون به 4.3 میلیون بشکه در روز افزایش یافته، رقمی که نشاندهنده بهبود قابلتوجه در بخش انرژی کشور است.
محسن پاکنژاد وزیر نفت ایران در دیدار اخیرش با وزیر انرژی بلاروس گفته بود: «ایران در سال جاری برنامه افزایش تولید را دنبال میکند.» افزایشی تولیدی که به گفته وزیر نفت با کمک روسیه در بخش تجهیزات و فناوری صورت گرفته و چین نیز همچنان طبق توافقهای بلندمدت، خریدار اصلی نفت ایران باقی مانده است. ایران پس از تحریمها، فعالانه به دنبال شرکای جدید برای تقویت صنعت نفت و گاز خود بوده است. چین و روسیه متحدان اصلی این کشور محسوب میشوند؛ پکن علیرغم تحریمها بخش عمدهای از نفت تهران را خریداری میکند و روسیه نیز در بخش تجهیزات و فناوری همکاری دارد. بلومبرگ نیز گزارش داده بود که پالایشگاههای مستقل چینی پس از صدور سهمیههای جدید واردات، خرید نفت خام ایران را افزایش دادهاند. همچنین آمارهای شرکت کپلر نشان میدهد واردات نفت خام چین از ایران در آبانماه به ۱.۳۵ میلیون بشکه در روز رسید که بالاترین میزان از مردادماه بوده است. آمارهای جدید رهگیری نفتکشها نشان میدهد صادرات نفت کشور در اکتبر با ثبت میانگین حدود ۲.۳ میلیون بشکه در روز، به بالاترین سطح خود پس از تشدید تحریمهای آمریکا در سال ۲۰۱۸ رسیده است. این رکورد در شرایطی رقم خورده که ساختار تحریمهای ایالات متحده علیه بخش انرژی و ناوگان نفتکش ایران نه تنها لغو نشده بلکه در ماههای اخیر تحت عنوان فعال شدن مکانیزم ماشه، با تحریم اشخاص، شرکتها و کشتیهای بیشتر تشدید شده است. برآوردهای مبتنی بر رهگیری ماهوارهای نفتکشها نشان میدهد صادرات روزانه نفت ایران در اکتبر به حدود ۲.۲ تا ۲.۳ میلیون بشکه در روز رسیده که بالاترین سطح در هفت سال گذشته و پس از خروج آمریکا از برجام محسوب میشود. این سطح نسبت به میانگین ماههای قبل، معادل افزایشی در حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز ارزیابی میشود.
صادرات نفت زیر سایه تحریمهای سختگیرانه
افزایش صادرات در حالی رخ داده که ایالات متحده طی سالهای اخیر چندین بسته تحریمی جدید علیه ایران و مرتبط با صادرات نفت اعمال کرده است. در برخی بستهها، دهها کشتی و شرکت به دلیل مشارکت در حمل یا معامله نفت و میعانات ایران در فهرست تحریم قرار گرفته و مقامات آمریکایی از این اقدامات به عنوان یکی از سختگیرانهترین دورهای تحریم پس از ۲۰۱۸ یاد کردهاند. با این حال، دادههای موسسه تانکر ترکرز نشان میدهد، بخش قابل توجهی از ناوگان موسوم به «فلیت سایه» که در جابهجایی نفت ایران نقش دارند همچنان فعال بوده و همه آنها مشمول تحریم نیستند. بخشی از کشتیهایی که در فهرست تحریم قرار گرفتهاند نیز همچنان در مسیرهای بینالمللی تردد کرده و محمولههای نفتی ایران را جابهجا میکنند که نشاندهنده شکاف معنادار بین سطح اعلامی تحریمها و درجه اجرای میدانی آنها است.
درآمد ۴ میلیارد دلاری در یک ماه
بنیاد دفاع از دموکراسیها در ارزیابی جداگانهای از وضعیت صادرات نفت ایران در اکتبر، حجم کل محمولهها را حدود ۶۶.۸ میلیون بشکه و متوسط روزانه را حدود ۲.۱۵ میلیون بشکه در روز برآورد کرده است. در این جمعبندی، سهم نفت خام نزدیک به ۹۰ درصد کل جریان صادراتی ذکر شده و باقی آن به سوخت کوره و میعانات اختصاص دارد که تصویری از ترکیب سبد صادراتی ایران ارائه میدهد. این نهاد در تحلیل خود ضمن تایید سطوح بالای صادرات، اعلام کرده است که ایران نفت خام خود را با تخفیف ۵ تا ۱۰ درصدی نسبت به نفت برنت به فروش میرساند. نرخی که سبب میشود صادرات نفتی اکتبر ایران بین ۳.۹ تا ۴.۲ میلیارد دلار درآمد ناخالص ایجاد کرده باشد. بنیاد دفاع از دموکراسیها در ادامه گزارش خود بر ناکارآمدی مکانیزم ماشه اعتراف میکند و مینویسد: « آمار فروش نفت ایران، تصویری روشن از ناکارآمدی عملی مکانیزم ماشه در مهار صادرات نفت ایران ارائه میدهد. با وجود گسترش فهرست تحریمها، تشدید محدودیتها و تمرکز واشنگتن بر مسدودسازی مسیرهای فروش، شبکه فزایندهای از نفتکشهای سایه، تنوعیابی روشهای حملونقل و استفاده از نقاط واسطهای، امکان تداوم و حتی افزایش صادرات را فراهم کرده است. رکورد بیش از ۲.۳ میلیون بشکه در روز نهتنها شکاف میان اعلام تا اجرای تحریمها را برجسته میکند، بلکه نشان میدهد ابزارهای فعلی فشار، بدون ایجاد اجماع گسترده و بدون تطبیق با سازوکارهای جدید بازار، اثرگذاری محدودی دارند.»
چین نفت ایران را به روسیه ترجیح داد
از سوی دیگر، با اینکه تحلیلگران از رقابت نفتی ایران و روسیه در بازار چین میگویند اما آمارهای گمرک این کشور نشان میدهد که فروش نفت مسکو به پکن در ماه نوامبر کاهش یافته اما فروش نفت ایران به این کشور در همین بازه افزایش یافته است. کاهش صادرات روسیه به چین پس از تحریم ثانویه وزارت خزانهداری آمریکا علیه شرکتهای لوکاویل و روسنفت در ۲۲ اکتبر، صادرات نفت روسیه با چالش جدی مواجه و فروش مستقیم نفت این کشور به چین متوقف شد، بهطوریکه مسکو مجبور شد تا برای فروش نفتش، تحفیفهای ۷ و ۱۰ دلاری ارائه دهد چراکه این کشور امکان ذخیره نفت روی آب را ندارد. اگرچه روسیه نفتش را بسیار ارزان کرده اما تردید خریداران هنوز نتوانسته بر قیمت نفت ایران در بازار خاکستری چین تاثیر بگذارد هرچند امکان به وجود آمدن این رقابت وجود دارد.حالا آمارهای گمرک چین که رویترز منتشر کرده، نشان میدهد که ورود نفت خام دریابرد روسیه در ماه نوامبر با کاهش ۱۵۷ هزار بشکه در روز نسبت به ماه قبل به ۱.۱۹ میلیون بشکه در روز رسید. تحلیلگر شرکت کپلر در این رابطه میگوید که این کاهش صادرات نفت روسیه احتمالا به دلیل کاهش خرید پالایشگاههای دولتی و محدودیت سهمیههای پالایشگاههای مستقل بوده است. بر اساس آمارهای گمرک چین، واردات نفت این کشور در ماه نوامبر ۴.۸۸ درصد افزایش یافته و حجم واردات روزانه به بالاترین سطح از آگوست ۲۰۲۳ رسیده است.بر این اساس، بزرگترین واردکننده نفت خام جهان در ماه نوامبر ۵۰.۸۹ میلیون تن نفت وارد کرده که معادل ۱۲ میلیون و ۳۸۰ هزار بشکه در روز است؛ این رقم نسبت به اکتبر ۵.۲۴ درصد افزایش نشان میدهد.چین از ژانویه تا نوامبر ۵۲۱ میلیون و ۸۷ هزار تن نفت خام وارد کرده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳.۲ درصد افزایش داشته است.
