واقعیتهای رابطـــه تهران- ریاض
نشست سهجانبه جمهوری اسلامی ایران، جمهوری خلق چین و عربستان سعودی، روز سهشنبه ۱۸ آذرماه، در وزارت امور خارجه ایران و به میزبانی تهران برگزار شد؛ نشستی که ریاست هیئت ایرانی به عهده مجید تختروانچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه بود و معاونان وزرای خارجه چین و عربستان سعودی نیز در آن حضور داشتند. این نشست در حالی برگزار شد که از امضای «توافق پکن» کمتر از دو سال گذشته و ساختار جدیدی از تعاملات منطقهای در حال شکلگیری است؛ ساختاری که چین نقش میانجی و ایران و عربستان دو ستون اصلی آن به شمار میآیند. این نشست، سومین دور گفتوگوهای سهجانبه پس از احیای روابط تهران و ریاض است. نخستین جلسه در چین و دومین نشست در عربستان برگزار شد و اکنون تهران میزبان سومین دور از این گفتوگوهای ساختاری است؛ موضوعی که نشان میدهد این سه کشور تنها در پی تنشزدایی نیستند، بلکه چارچوبی بلندمدت برای مدیریت روابط، تنظیم همکاریها و گفتوگو درباره مسائل حساس منطقهای طراحی کردهاند. در واقع، این نشستها نشانهای از تداوم روند عادیسازی و تلاش برای تبدیل توافق پکن به یک چارچوب پایدار دیپلماتیک است.
چرا این نشست مهم است؟
برگزاری نشست سوم در تهران، پیامهای سیاسی و راهبردی مهمی دارد. نخست اینکه ایران و عربستان پس از سالها تنش، اکنون در حال نهادینهسازی گفتگو هستند؛ امری که بدون وجود یک سازوکار پیوسته و منظم ممکن نبود. این نشست نشان میدهد که گفتوگوهای پیشین به نتایج ملموس رسیده و دو طرف تمایل دارند این روند را در سطوح بالاتر و با مشارکت یک قدرت جهانی مانند چین ادامه دهند.
دوم اینکه نقشآفرینی چین در این سازوکار، ماهیتی فراتر از یک میانجی صرف پیدا کرده است. پکن اکنون بخشی از فرایند مدیریت ثبات در خاورمیانه شده است؛ منطقهای که برای راهبرد «کمربند-راه» و امنیت انرژی چین اهمیت حیاتی دارد. حضور فعال چین در این نشستها پیامی روشن به غرب، بهویژه آمریکا، دارد: نظم جدیدی در منطقه در حال شکلگیری است که الزاماً بر محور غرب نمیچرخد و بازیگران آسیایی نقش مرکزیتری یافتهاند.
از احیای روابط تا شکلگیری یک مدل جدید همکاری
توافق پکن که اسفند ۱۴۰۱ امضا شد، پس از سالها قطع روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض، نقطه عطفی در روابط دو قدرت مهم منطقهای بود. قطع روابط که از سال ۱۳۹۴ ادامه داشت، یکی از عوامل اصلی تشدید بیثباتی در غرب آسیا به شمار میرفت؛ از جنگ یمن گرفته تا رقابتهای نیابتی در لبنان، عراق و سوریه. با این حال، فضای پس از توافق پکن نشان داده است که طرفین نه تنها تمایل به کاهش تنش دارند، بلکه در تلاشاند روابط را به سطحی از همکاری هدفمند برسانند.
نشست تهران در همین راستا قابل تفسیر است. حضور معاونان وزرای خارجه عربستان و چین در تهران، بهویژه در شرایطی که منطقه با بحرانهای متعدد روبهروست، حاکی از اهمیت ویژه استمرار ارتباطات دیپلماتیک است. این نشستها فرصتی ایجاد میکند تا تهران و ریاض درباره موضوعات اختلافی یا دارای حساسیت مشترک، در فضایی آرامتر و سازندهتر گفتگو کنند. بهعلاوه، چین نیز به عنوان تضمینکننده توافق پکن و بازیگری با نفوذ اقتصادی در هر دو کشور، نقش مهمی در تسهیل تفاهمات دارد.
از ثبات انرژی تا معماری امنیتی نوین
همکاری ایران و عربستان در سطح سهجانبه با چین میتواند پیامدهای گستردهای برای منطقه داشته باشد. دو کشور از مهمترین تولیدکنندگان انرژی جهاناند و هرگونه ثبات در روابط آنها، اثر مستقیمی بر بازارهای انرژی، امنیت کشتیرانی و مسیرهای تجاری دارد. در سالهای گذشته، تنشهای فزاینده میان تهران و ریاض بارها باعث نگرانی بازارهای جهانی شده بود، اما اکنون با احیای روابط و برگزاری نشستهای منظم، این نگرانیها کاهش یافته است.
در سطح سیاسی نیز معماری امنیتی جدیدی در حال شکلگیری است. حضور سه کشور نشان میدهد که از قالبهای سنتی امنیت در خاورمیانه – که عمدتاً تحت نفوذ آمریکا تعریف میشد – فاصله گرفته شده و الگوی چندجانبهگرایی آسیایی جایگزین آن میشود. این تغییر، پیامدهای مهمی برای معادلات امنیتی منطقه دارد: کاهش نقش تنشآفرینی، افزایش وزن گفتگو، و تقویت مسیرهای دیپلماتیک بهجای تقابل.
چه چالشهایی داریم؟
با وجود این پیشرفتها، روابط ایران و عربستان همچنان با چالشهایی مواجه است. برخی اختلافات ساختاری همچنان پابرجا است و مسائل امنیتی منطقه – از بحران یمن تا وضعیت امنیت دریای سرخ – نیازمند مذاکرات پیچیدهتری است. با این حال، تشکیل نشستهای سهجانبه و استمرار آن در پایتختهای مختلف، نشانهای از اراده مشترک برای مدیریت اختلافات و تبدیل رقابت به همکاری است.
نشست تهران، بیش از آنکه صرفاً یک جلسه رسمی باشد، نماد تغییر پارادایم دیپلماتیک در منطقه است. ایران و عربستان اکنون در مسیر گفتوگو قرار دارند و چین به عنوان بازیگری که بهدنبال ثبات در منطقه است، این مسیر را تقویت میکند. استمرار این روند میتواند زمینهساز تحولی پایدار در روابط دو کشور و حتی بازآرایی توازن منطقهای باشد.
تعهد ایران و عربستان به اجرای تمام مفاد توافقنامه پکن
ایران، عربستان و چین در پایان سومین نشست کمیته سهجانبه در بیانیه ای ضمن درخواست توقف فوری تجاوزهای اسرائیل به فلسطین، لبنان و سوریه، نقض حاکمیت و تمامیت سرزمینی جمهوری اسلامی ایران را محکوم کرده و ایران و عربستان هم بر اجرای مفاد توافقنامه پکن تأکید کردند.
در این بیانیه آمده است: طرفهای ایرانی و عربستانی بر تعهدشان در اجرای تمام مفاد توافقنامه پکن و تلاش مستمر برای تحکیم روابط همسایگی بین دو کشور از مسیر پایبندی به منشور سازمان ملل متحد، منشور سازمان همکاری اسلامی و قوانین بینالمللی از جمله احترام به حاکمیت، تمامیت سرزمینی، استقلال و امنیت طرفین تاکید کردند. جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی همچنین از استمرار نقش مثبت جمهوری خلق چین و اهمیت حمایت و پیگیری آن کشور در اجرای توافقنامه پکن استقبال کردند.
استقبال از پیشرفت مستمر در روابط ایران و عربستان
در بیانیه امروز عنوان شده است: جمهوری خلق چین هم بر آمادگی خود برای استمرار حمایت و تشویق گامهای برداشته شده توسط جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی برای توسعه روابطشان در زمینههای مختلف تأکید کرد. هر سه کشور از پیشرفت مستمر در روابط ایرانی و سعودی و فرصتهای موجود برای ارتباط مستقیم بین دو کشور در تمام سطوح و بخشها استقبال کردند و اين تماسها و ديدارهای متقابل بين مقامات عالی دو كشور، به ویژه با توجه به تنشهای موجود و فزاینده در منطقه که امنیت آن و جهان را تهدید میکند، حائز اهمیت دانستند.سه طرف همچنین از پیشرفت خدمات کنسولی بین دو کشور که زمینهساز اعزام آسان و امن بیش از ۸۵ هزار زائر ایرانی به حج و بیش از ۲۱۰ هزار ایرانی به عمره در سال ۲۰۲۵ شد، استقبال کردند.
محکومیت تجاوز نظامی به ایران
ایران، چین و عربستان در این بیانیه از پیشرفت گفتوگوها بین مراکز و افراد ایرانی و سعودی در زمینههای تحقیقاتی، آموزشی، رسانهای، فرهنگی و مطالعاتی استقبال و از تبادل هیأت و مشارکت طرفین در رویدادهای مرتبط با زمینههای فوقالذکر ابراز رضایت کردند. در این بیانیه آمده است: سه کشور مشتاقانه به دنبال توسعه همکاری بین یکدیگر در زمینههای گوناگون از جمله در حوزههای متنوع اقتصادی و سیاسی هستند. سه طرف همچنین بر اهمیت گفتوگو و همکاری بین کشورهای منطقه با هدف ارتقای امنیت، ثبات، صلح و پیشرفت اقتصادی تأکید کردند.سه کشور خواستار توقف فوری تجاوزهای اسرائیل به فلسطین، لبنان و سوریه شدند و اقدام به تجاوز و نقض حاکمیت و تمامیت سرزمینی جمهوری اسلامی ایران را محکوم کردند. جمهوری اسلامی ایران نیز از مواضع آشکار پادشاهی عربستان سعودی و جمهوری خلق چین در زمان تجاوز مذکور قدردانی کرد. سه کشور بر حمایتشان از راهحل سیاسی فراگیر در یمن بر اساس اصول شناخته شده بینالمللی و تحت نظارت سازمان ملل متحد تأکید کردند.
