چرا مذاکرات به تعویق افتاد؟
در هفته‌های اخیر رسانه‌های آمریکایی از تلاطم‌های گسترده در تیم امنیت ملی دولت ترامپ خبر داده‌اند. بر اساس گزارش‌ها، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به‌طور ناگهانی مایک والتز را از سمت مشاور امنیت ملی برکنار و او را برای جایگاه نمایندگی آمریکا در سازمان ملل معرفی کرده است. ترامپ در پستی در شبکه‌های اجتماعی ضمن اعلام این انتصاب نوشت: «مایک والتز را به‌عنوان نماینده آمریکا در سازمان ملل منصوب خواهم کرد و مارکو روبیو (وزیر خارجه) به‌طور موقت به‌عنوان مشاور امنیت ملی خدمت خواهد کرد.
این جابه‌جایی سریع و غیرمنتظره (که نشانه اختلاف دیدگاه میان تندروها و سایر حلقه‌های قدرت است) به‌طور طبیعی سبب تأخیر در آمادگی هیأت آمریکایی شده است. نشریات معتبر نیز چنین وضعیت داخلی پرتنشی را یکی از دلایل اصلی عدم حضور کامل تیم مذاکره‌کننده آمریکا در زمان مقرر دانسته‌اند.
تلاش آمریکا برای تغییر چارچوب مذاکرات و حفظ فشار تحریمی
مقامات ایرانی و ناظران سیاسی تأکید می‌کنند که آمریکا درصدد تغییر چارچوب از پیش توافق‌شده مذاکرات بوده و هم‌زمان از لغو تحریم‌ها امتناع کرده است. منابع خبری گزارش داده‌اند: «واشنگتن در تلاش است چارچوب کلی مذاکرات را که پیش‌تر توافق شده بود، دگرگون کند. به عبارت دیگر، آمریکا قصد داشت علاوه بر موضوعات هسته‌ای، موانع جدیدی مانند برنامه موشکی و پهپادی ایران را در دستور کار قرار دهد که این با توافق اولیه مخالف بوده است.» درعین‌حال، دولت ترامپ هم‌زمان با آماده شدن مذاکرات، تحریم‌های تازه‌ای علیه ایران وضع کرد. رویترز نوشت: «ایالات متحده ساعاتی قبل از آغاز دور جدید گفت‌وگوها چندین شرکت و کشتی ایرانی را در فهرست تحریم نفت و پتروشیمی قرار داد و اعلام کرد قصد دارد صادرات نفت ایران را عملا به صفر برساند. این وضعیت متضاد حتی با اصول ابتدایی دیپلماسی نیز همخوانی ندارد.
نکته قابل‌توجه اینکه در گزارش‌های خبری عنوان شده که ایالات متحده حتی در لحظاتی نزدیک به مذاکرات دچار تردید بود و شرکت خود را قطعی اعلام نکرده بود. مجموع این تحولات نشان می‌دهد که واشنگتن هم‌زمان با اصرار بر مذاکرات ظاهری، از تسهیل ملموس تحریم‌ها خودداری و تلاش کرده مذاکرات را در جهت دلخواه خود پیش ببرد.
نقش تندروها و ائتلاف ضددیپلماسی
آمریکا و اسرائیل، ائتلافی از گروه‌های تندرو را دارند که هرگونه راه‌حل میانه را رد می‌کنند. دیپلمات‌های ایرانی اشاره می‌کنند که مواضع غلوآمیز طرف آمریکایی و لابی‌های ضدایرانی در واشنگتن بر دلسردی تهران افزوده است. برای نمونه، یکی از دیپلمات‌های آمریکا در جریان مذاکرات گفته بود: «ایران باید غنی‌سازی اورانیوم خود را متوقف و نابود کند تا به توافق برسد.» اما عباس عراقچی واکنش نشان داد که چنین اظهارات متناقضی صرفا موجب بلاتکلیفی است و «مواضع واقعی تنها بر سر میز مذاکره» روشن خواهد شد. در کنار این، رژیم صهیونیستی رسما خواستار شروط نامعقولی شده است. رویترز گزارش کرد مقامات ارشد اسرائیلی تأکید کرده‌اند: «هرگونه مذاکره‌ای باید به انهدام کامل برنامه هسته‌ای ایران منجر شود.» و طرح‌های حمله نظامی محدود به تأسیسات ایران را نیز به کاخ سفید پیشنهاد داده‌اند. این مواضع افراطی و فشار لابی‌های صهیونیستی - که عمدتا در اروپا و آمریکا فعال‌اند - به همراه تبلیغات سخت در رسانه‌های غربی مانع دیگری بر سر راه دیپلماسی جدی و کارساز است.
مداخلات رافائل گروسی در مذاکرات
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز به شکل فعالانه‌ای وارد پروسه مذاکرات شده است. گروسی در اواخر فروردین‌ماه ۱۴۰۴ به تهران سفر کرد و در دیدار با مقامات ایرانی اعلام کرد آژانس می‌تواند در صورت درخواست دو طرف «به حصول نتیجه مثبت در مذاکرات» کمک کند. بااین‌حال، گزارشگرانی که او را دنبال می‌کنند می‌گویند اظهارات او بیش از آنکه بی‌طرفانه باشد، صدای واشنگتن را تقویت می‌کند. گروسی در مصاحبه‌ای با لوموند اعلام کرد: «ایران بمب هسته‌ای ندارد، ولی در وضعیت حساسی است؛ ایران تمام قطعات را دارد و روزی ممکن است آن‌ها را کنار هم بگذارد.»
او همچنین تأکید کرد: «بدون نظارت ما، هر توافقی صرفا برگه‌ای بی‌معنا خواهد بود.» این جملات ضمن آنکه تلاش او را برای ورود به مذاکرات همراه با چارچوب مدنظر غربی‌ها نشان می‌دهد، به آمریکایی‌ها اطمینان می‌داد که نظارت گسترده و دائمی بر ایران برقرار باشد.
مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران
دولت و مقامات عالی ایران پیوسته بر اصول خود در مذاکرات پای فشرده‌اند. بارها تأکید شده ایران با حسن‌نیت وارد گفت‌وگوها شده و حاضر است در مقابل لغو تحریم‌های ظالمانه، تضمین‌های لازم را ارائه کند. درعین‌حال مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که حق غنی‌سازی اورانیوم را «غیرقابل معامله» می‌دانند . عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران گفت: «اصل غنی‌سازی غیرقابل مذاکره است و ایران حاضر است فقط برای اعتمادسازی تا حدودی همکاری کند.» همچنین گزارش‌ها حاکی است تهران قبلا خطوط قرمزش را مشخص کرده بود: در دیدارهای اخیر، مقامات ایرانی به طرف عمانی و آمریکایی گفته‌اند مسائل موشکی، پهپادی و دفاعی در حوزه اختیارات امنیت ملی ایران قرار دارد و خارج از موضوع هسته‌ای تعیین تکلیف نمی‌شود. به‌طور خلاصه، جمهوری اسلامی ایران به همگان اعلام کرده هیچ‌یک از موارد غیرهسته‌ای (از جمله حوزه‌های دفاعی) را وارد مذاکرات نخواهد کرد و همچنان بر حقوق هسته‌ای خود تأکید دارد.
خصومت تاریخی رژیم صهیونیستی و نقش آن در تخریب مذاکرات
هم‌زمان با مسائل فوق، نکته مهم دیگر دشمنی قدیمی اسرائیل با ایران است. رهبران اسرائیلی بارها تلویحا و صریحا اعلام کرده‌اند از توافق هسته‌ای با ایران هراس دارند. به گزارش رویترز، نتانیاهو و تیم او تاکنون چندین بار گفته‌اند برای موفقیت دیپلماسی باید ایران را «با تهدید نظامی معتبر» مواجه نگه داشت و هر توافقی را بی‌ارزش می‌دانند مگر آنکه برنامه اتمی ایران کاملا متوقف و نابود شود. تهران بر این باور است که سیاست مقاومت در مقابل خواسته‌های فراتر هسته‌ای نشان از «خوب‌نیتی» دارد که جمهوری اسلامی برای دستیابی به توافقی منصفانه به خرج داده؛ اما دشمنان منطقه‌ای و صهیونیستی نمی‌گذارند فشارها کاهش یابد. همان‌طور که اخیرا سخنگوی وزارت خارجه ایران گفته است تهران «به شکل جدی و مصمم» در مذاکرات نتیجه‌محور شرکت می‌کند و اجازه نخواهد داد کارشکنی رژیم صهیونیستی، اهداف آن را خنثی کند. حال باید دید که این تعویق تا چه زمانی طول خواهد کشید و هیأت‌های مذاکره‌کننده در دور بعدی مذاکرات با چه مواضعی به دیدار یکدیگر می‌روند.
