یک سیاست نمایشی؟
در مصاحبه اخیر دونالد ترامپ با فاکس‌نیوز، او ایران را «سرشار از نفت» توصیف کرده و گفته ایران به انرژی هسته‌ای «نیازی ندارد». این ادعا نیازمند تحلیل دقیق است. ایران با وجود منابع عظیم نفت و گاز طبیعی، بخش عمده برق خود را از سوخت‌های فسیلی تولید می‌کند (حدود ۸۶ درصد از برق با گاز، ۸ درصد با نفت) تنها یک نیروگاه هسته‌ای فعال (بوشهر با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات) دارد که در یک دهه گذشته مجموعا حدود ۷۰ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کرده است. این رقم معادل تنها حدود یک درصد از کل تولید برق کشور است. اما بی‌نیازی مطلق ایران از هسته‌ای قابل اثبات نیست. بسیاری از کشورها با منابع نفتی فراوان نیز برای تأمین انرژی پاک‌تر و صرفه‌جویی در سوخت‌های فسیلی به هسته‌ای روی آورده‌اند. افزون بر این، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی) تاکنون در ایران بسیار اندک است (تنها حدود یک درصد تولید برق)؛ این در حالی است که ایران ۳۰۰ روز آفتابی دارد و پتانسیل بالایی برای رشد این بخش وجود دارد.
پیامدها برای مذاکرات هسته‌ای
موضع‌گیری ترامپ و اصرار او بر «خلع کامل برنامه هسته‌ای» ایران، مستقیما بر روند مذاکرات تأثیر می‌گذارد. مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند «حق غنی‌سازی غیر قابل مذاکره» است و اگر هدف مذاکرات لغو حقوق هسته‌ای باشد، «هرگز عقب‌نشینی نخواهند کرد. در واقع تحلیلگران می‌گویند درخواست‌هایی مانند تعطیلی کامل غنی‌سازی می‌تواند «مذاکرات را پیچیده کند»، چراکه ایران اصرار دارد برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود را حفظ کند. به‌طور هم‌زمان، ارسال پیام‌های متناقض (تهدید نظامی در صورت عدم توافق و پیشنهاد مذاکره هم‌زمان) از سوی آمریکا، در تهران «غیر قابل قبول» و گمراه‌کننده ارزیابی شده است. اگر مذاکرات پیشرو، همانند اعلام ترامپ، محدود به مباحث هسته‌ای و رفع تحریم‌ها باشد، ایران احتمالا بر موضع خود پافشاری خواهد کرد. وزیر خارجه ایران تأکید کرده اگر هدف، «منع ایران از داشتن سلاح هسته‌ای» باشد، توافق ممکن است، اما اگر هدف فشار برای «محدودسازی حقوق هسته‌ای» باشد، ایران هرگز کوتاه نخواهد آمد. به این ترتیب، ادبیات ترامپ مبنی بر «بی‌نیازی ایران» می‌تواند موجب تشدید شکاف مذاکره شود و حتی حلقه مخالفان هرگونه توافق را در ایران تقویت کند.
اهداف احتمالی ترامپ
اظهارات جدید ترامپ را باید در بستر فضای داخلی آمریکا نیز دید. از نگاه تحلیلگران، ترامپ با مطرح کردن بازگشت کامل به سیاست «فشار حداکثری» و لغو حق غنی‌سازی، می‌خواهد خود را یک رهبر «محکم و بدون مماشات» نشان دهد و امتیازی برای چانه‌زنی کسب کند. هم‌زمان، او با اشاره به گزینه «مسیر خشونت‌آمیز» به‌عنوان تهدید ضمنی، قصد دارد رقیبان را وادار کند که انعطاف‌پذیری بیشتری در مذاکرات نداشته باشند.
به بیان دیگر، این ژست‌ها تا حد زیادی نمایشی هستند؛ ترامپ پیش از این هم از «ناپدید کردن» برنامه هسته‌ای ایران سخن گفته بود.
مقایسه با سیاست‌های پیشین آمریکا
دیدگاه ترامپ در این مورد چندان نو نیست؛ دولت‌های پیشین آمریکا نیز بارها گفته‌اند یک کشور نفت‌خیز چرا باید به هسته‌ای نیاز داشته باشد. تحلیلگران یادآور می‌شوند که این استدلال تنها پس از انقلاب ۱۳۵۷ در دستور کار قرار گرفته است. بااین‌حال، روح توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ این بود که ایران بخشی از انرژی صلح‌آمیز خود را حفظ کند و در ازای آن تحریم‌های اقتصادی برداشته شود که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود از این توافق خارج شد و سیاست «فشار حداکثری» را در پیش گرفت. اکنون نیز همان قاعده را بیان می‌کند، اما آمادگی خود را برای مذاکره اعلام می‌کند. بنابراین مواضع کنونی او همسو با دیدگاه «حذف برنامه هسته‌ای» است که پیش‌تر هم مطرح کرده بود؛ اما با تأکید بر اهمیت نفت فراوان ایران، سعی دارد در ردیف مخالفان برجام قرار گیرد. در مقایسه، دولت‌های اوباما و بایدن غنی‌سازی محدود (۳.۶۷ درصد) را پذیرفته بودند، درحالی‌که ظاهرا ترامپ عملا غنی‌سازی حتی در حد مصرف صلح‌آمیز را قابل قبول نمی‌داند.
