قرنهاست که امپراطوریهای بزرگ جهان به منظور اعمال سیاستهای مورد نظر خودشان برای تسلط بر خاورمیانه با یکدیگر رقابت میکنند و هدفی به جز تضمین منافع خودشان در این منطقه ندارند و حالا این ایالات متحده است که میخواهد با تمام توان به خاورمیانه بازگردد.
اینکه دونالد ترامپ خاورمیانه را بهعنوان نخستین مقصد سفرهای استراتژیک خودش در جهان انتخاب کرده بیانگر میزان توجه واشنگتن به نفوذ گسترده و فراگیر در این منطقه و رقابت با قدرتهای بزرگ است.
سفر ترامپ به ریاض و پس از آن حضور در امارات و قطر بخشی از همین برنامه محسوب میشود درحالیکه سلطه آمریکا در خاورمیانه تا حدودی تحت نفوذ روسیه و چین کاهش یافته بود و حالا آمریکا در اندیشه بازگشت به منطقه است.
تصمیم ترامپ بستن راه نفوذ به روی این دو رقیب قدرتمند در عرصه جهانی است خصوصا در شرایطی که چین و روسیه نیز قراردادها و توافقهایی در حوزه سرمایهگذاری اقتصادی، صنعتی و حتی هوش مصنوعی یا فروش هواپیما و اسلحه در خاورمیانه رقم زده بودند.
ترامپ با دستاورد قابلتوجه اقتصادی و قراردادهایی به ارزش چهار تریلیون دلار از خاورمیانه خارج شد که عدد بزرگ و قابلتوجهی برای اقتصاد آمریکا است و مانع از کسب چنین درآمدهایی برای دو کشور چین و روسیه خواهد شد.
ترامپ علاوه بر همکاریهای اقتصادی به دنبال تعامل نزدیک نظامی و امنیتی با کشورهای خاورمیانه است، چراکه ادعا میکند ایجاد بستر مناسب اقتصادی بدون تأمین امنیت و ثبات در خاورمیانه امکانپذیر نیست و پروژههای اقتصادی در منطقهای ناامن به نتیجه نمیرسد.
در همین راستا موضوع شرایط سوریه نیز روی میز مذاکرات قرار گرفت و آمریکا تلاش خواهد کرد بستر سرمایهگذاری امنی را در سوریه فراهم کند.
تصميم رئيسجمهور آمريكا مبنى بر لغو تحريمهای سوریه نخستین گام در این مسیر طولانی بود، راهی که در راستای تأمین منافع ایالات متحده در سوریه جدید دنبال خواهد شد و موجب میشود دایره نفوذ واشنگتن در خاورمیانه توسعه یابد.
این نفوذ همچنین منافع سایر بازیگران خصوصا کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را نیز در سوریه تأمین خواهد کرد خصوصا با تأکید بر نقش مهم عربستان سعودی در مقابل ترکیه.
يكى از اهداف سفر خبرساز ترامپ بدون ترديد تلاش در مسير ناكام گذاشتن تلاشهای مجموعه بریکس بهشمار میرود که یکی از جریانهای تأثیرگذار در کاهش نفوذ اقتصادی آمریکا است.
بریکس با افزایش مراودات اقتصادی بدون نقشآفرینی دلار تلاش کرد از ارزهای رایج کشورهای عضو در تجارت منطقهای استفاده شود و این تصمیم برخلاف خواست ایالات متحده بود، اما ترامپ از بن سلمان درخواست کرد عربستان سعودی باز هم در مبادلات تجاری خودش از دلار آمریکا استفاده کند.
بر این اساس ترامپ میخواهد باز هم دلار به جایگاه استراتژیک خودش در مبادلات منطقه بازگردد و در فعالیتهای تجاری دو کشور عربستان و امارات همچنان بهعنوان ارز ثابت مورد استفاده قرار گیرد.
با این رویکرد آمریکا تلاش خواهد کرد در رقابت با قدرتهای بزرگ جهان نفوذ اقتصادی و امنیتی سابق خودش را در خاورمیانه زنده کند.
به اختصار میتوان گفت که اهمیت سفر اخیر ترامپ به خاورمیانه قابل انکار نیست، اما همچنان عواملی در این معادلات تأثیرگذار است از جمله نقشآفرینی دو کشور بزرگ منطقه، ایران و ترکیه که در مقابل این دو در پرونده سوریه ترامپ امتیاز رفع تحریمها را به عربستان سعودی هدیه داد تا موضع ریاض را در این تقابل تقویت کند.
ترامپ در خاورمیانه برای کاهش نفوذ اقتصادی چین و رقابت نظامی با روسیه تلاش میکند و باید دید در این مسیر به اهداف خودش میرسد؟