کارت پستال بود نه کتا
جشن امضای کتاب سیمین دانشور توسط عوامل سریال سووشون حاشیه ساز شد
در فضای فرهنگی ایران، حواشی و جنجال‌ها در عرصه فرهنگ و هنر همواره جزء جدانشدنی از فعالیت‌های هنری و ادبی بوده‌اند. یکی از این حواشی که اخیرا واکنش‌های زیادی را برانگیخت، ماجرای «جشن امضای کتاب سووشون» است که در نمایشگاه کتاب تهران در سال 1404 رخ داد. این جنجال به دلیل انتشار پوستری در فضای مجازی، مبنی بر «جشن امضای کتاب سووشون» با حضور نرگس آبیار کارگردان سریال «سووشون» و بهنوش طباطبایی بازیگر نقش زری در این سریال به وجود آمد. این پوستر که به سرعت در فضای مجازی پخش شد، به اشتباه توسط عده‌ای از افراد به‌عنوان تأییدی بر امضای کتاب «سووشون» اثر سیمین دانشور توسط آبیار و طباطبایی تفسیر شد. این امر به شدت باعث اعتراض اهالی فرهنگ، منتقدان و طرفداران آثار ادبی شد. در ادامه، پس از تذکر ناشر، این پوستر از صفحات مجازی حذف شد و واقعیت این بود که تنها تعدادی کارت پستال از پیش طراحی شده امضا شده بودند و مراسم رسمی «جشن امضای کتاب» وجود نداشت؛ هرچند به نظر می‌رسد که یک شیطنت تعمدی نیز در این زمینه رخ داده که ریشه آن به انتشارات مربوطه یا تیم تبلیغاتی سریال «سووشون» بازمی‌گردد.
علت واکنش‌های منفی به این حادثه
نقدها و اعتراضات به این موضوع از سوی شخصیت‌های فرهنگی و هنری از جمله مترجمان و روزنامه‌نگاران مطرح شد. یکی از مهمترین دلایلی که موجب واکنش‌های منفی نسبت به این اقدام شد، نادیده گرفتن «حق نویسنده» و «احترام به ادبیات» بود. در واقع، برخی منتقدان اعتقاد داشتند که کتاب «سووشون» یک اثر ادبی ارزشمند است و تنها نویسنده اصلی اثر، یعنی سیمین دانشور باید در مرکز توجه باشد و حق دارد کتابش را امضا کند.
آن‌ها معتقد بودند که امضای این کتاب توسط افرادی غیر از نویسنده، حتی اگر این افراد کارگردان یا بازیگر سریالی باشند که بر اساس این کتاب ساخته شده، نوعی سوءاستفاده از نام و شهرت نویسنده است. به عبارت دیگر، کسانی که در این رویداد حضور داشتند، در حقیقت در جایگاه «مؤلف» قرار نداشتند و امضای یک کتاب ادبی که میراث فرهنگی یک ملت است، نباید به دست کسانی غیر از نویسنده اصلی صورت گیرد.
توضیحات رسمی و اصلاحات انجام شده
پس از آنکه موج اعتراضات شدت گرفت، ناشر کتاب (انتشارات خوارزمی) بلافاصله به این واکنش‌ها پاسخ داد و اعلام کرد که پوستر «جشن امضای کتاب» که در ابتدا منتشر شده بود، ناشی از بدسلیقگی و اشتباه برخی عوامل سریال بود و هیچ‌گونه مراسم رسمی برای امضای کتاب وجود نداشته است. در واقع، این پوستر توسط ناشر منتشر نشده و تذکری از سوی ناشر برای حذف آن از صفحات مجازی داده شد.
بعد از این اصلاحات، رسانه‌ها و فضای مجازی نیز به وضوح اعلام کردند که تنها تعدادی کارت پستال از پیش طراحی شده که تصاویر بازیگران نقش‌های اصلی سریال روی آن‌ها بود، امضا شده است و هیچ کتابی در جریان این رویداد امضا نشده است.
این اصلاحات تا حدودی از شدت انتقادات کاست، اما همچنان سوال‌هایی را در مورد نحوه مدیریت و دقت در برگزاری چنین رویدادهایی به وجود آورد. با توجه به حساسیت‌های موجود در ارتباط با آثار بزرگ ادبی و اهمیت جایگاه سیمین دانشور در تاریخ ادبیات فارسی، این اشتباهات به راحتی قابل چشم‌پوشی
نبودند.
مسأله اقتباس از آثار ادبی و حقوق معنوی
در این ماجرا، جنجال دیگری نیز در ارتباط با اقتباس از آثار ادبی مطرح شد. سریال «سووشون» که توسط نرگس آبیار بر اساس رمان سیمین دانشور ساخته شده است، از آن دست آثار شبکه نمایش خانگی است که پیش‌بینی می‌شود به شدت مورد توجه قرار گیرد. درحالی‌که بسیاری از طرفداران و منتقدان اقتباس‌های سینمایی از آثار ادبی را موضوعی مثبت می‌دانند، این اقتباس‌ها همواره با سوال‌هایی در مورد «حفظ اصالت اثر» و «حقوق معنوی نویسنده» روبه‌رو هستند. در این شرایط، برای بسیاری از منتقدان، این سوال پیش می‌آید که آیا در فرآیند اقتباس از آثار ادبی، باید به تغییرات زیادی در محتوا یا نحوه ارائه داستان پرداخته شود یا باید تا حد ممکن وفاداری به متن اصلی حفظ گردد؟ در خصوص سریال «سووشون» هنوز پاسخ این سوال‌ها مشخص نشده، اما اتفاق مذکور به نگرانی‌ها در این مورد دامن زده است.
در این زمینه، جایگاه هنری کارگردان در اقتباس آثار ادبی همیشه مورد بحث بوده است. نرگس آبیار به‌عنوان کارگردان، تلاش کرده است که این اقتباس را به شکلی منحصربه‌فرد و جذاب به تصویر بکشد، اما آیا این تلاش‌ها به واقع با «روح» اصلی اثر همخوانی دارد یا تنها به منظور جذب مخاطبان بیشتر صورت گرفته است؟ باید منتظر ماند و دید.
رسانه‌ها و بازاریابی
نکته دیگر که در این ماجرا قابل‌توجه است، نقش رسانه‌ها و فعالیت‌های بازاریابی است. در دنیای امروز، بسیاری از اتفاقات فرهنگی و هنری به دلیل تبلیغات و فعالیت‌های رسانه‌ای تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
در این میان، استفاده از نام‌های بزرگ و مشهور برای جلب توجه بیشتر به یک اثر فرهنگی، همچون امضای کتاب‌های مهم توسط بازیگران و کارگردانان، به امری رایج تبدیل شده است، اما این شیوه بازاریابی در صورتی که به شکلی نادرست و نابجا صورت گیرد، می‌تواند منجر به اعتراضات و انتقادات گسترده‌ای شود. در واقع، همان‌طور که منتقدان اشاره کرده‌اند، توجه بیش از حد به تبلیغات و استفاده از فضاهای پر سروصدا به جای توجه به ارزش‌های فرهنگی و هنری می‌تواند موجب آسیب به جایگاه و قداست آثار فرهنگی شود.
ماجرای «جشن امضای کتاب سووشون» توسط یک بازیگر و یک کارگردان، بیشتر از آنکه یک اشتباه ساده باشد، به یک موضوع فرهنگی پیچیده تبدیل شد که در آن مسائل مختلفی همچون احترام به حقوق معنوی نویسنده، نحوه اقتباس از آثار ادبی و تأثیر تبلیغات و بازاریابی در فرهنگ و هنر بررسی می‌شود. این اتفاق نشان داد که حتی کوچک‌ترین بی‌دقتی‌ها در برخورد با آثار ادبی می‌تواند موجی از واکنش‌ها و اعتراضات را به همراه داشته باشد؛ به‌ویژه در جامعه‌ای که اهمیت ویژه‌ای به میراث فرهنگی و ادبی خود می‌دهد، هرگونه حرکت نامناسب یا سهل‌انگاری در این زمینه می‌تواند به سرعت به یک بحران فرهنگی تبدیل شود.
