تقاطع کمدی وحشت و تاریخ
الهه فیاضی/ در دنیای متنوع و پیچیده سینمای ایران، آثاری که با رویکردی خلاقانه و جسورانه به سراغ ترکیب ژانرها بروند، همواره به دیده منتقدان و مخاطبان روبه‌رو شده‌اند. فیلم «خانه ارواح» به کارگردانی کیارش اسدی‌زاده، نمونه‌ای شاخص در این زمینه است که با تلفیق ژانرهای کمدی و وحشت، قصد دارد از چارچوب‌های رایج فراتر رفته و تجربه‌ای متفاوت خلق کند. این تلاش، هرچند نقطه قوت فیلم است، اما هم‌زمان چالش‌ها و ضعف‌هایی را نیز به همراه دارد که ارزش بررسی و نقد دقیق‌تر را دارد. «خانه ارواح» که پیش‌تر با نام «مجوز خروج» شناخته می‌شد، پس از نزدیک به پنج سال انتظار و موانع متعدد نظارتی، بالاخره در اردیبهشت ۱۴۰۴ روی پرده سینماها آمد. این تأخیر طولانی که معمولا در سینمای ایران به دلیل مسائل ممیزی و سیاست‌های فرهنگی رخ می‌دهد، خود باعث شد تا برخی انتظارات از فیلم دچار تغییر و گاه سردرگمی شود. بااین‌حال، فیلم با داستانی که در دل دهه ۳۰ شمسی می‌گذرد و با ترکیبی از رازآلودگی، ترس و طنز، مخاطب را به دنیایی متفاوت دعوت می‌کند؛ دنیایی که کمتر در سینمای معاصر ایران دیده شده است.
رمز و راز در قلب یک خانه قدیمی
داستان «خانه ارواح» در یک خانه قدیمی و مرموز در دهه ۳۰ شمسی اتفاق می‌افتد؛ دوره‌ای تاریخی که ایران در آستانه تحولات مهم سیاسی و فرهنگی قرار داشت. در این خانه، ساکنان با پدیده‌هایی غیرطبیعی و اسرارآمیز روبه‌رو می‌شوند که پرده از حقایق پنهان گذشته برمی‌دارد. حضور ارواح شخصیت‌هایی از تاریخ معاصر ایران، مانند افرادی مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد و وقایع سیاسی آن دوران، به فیلم بار سیاسی و تاریخی نیز می‌بخشد.
این تلفیق تاریخ و داستان‌های رمزآلود، رویکردی نو در روایت سینمایی است که می‌تواند جذابیت خاصی برای مخاطبان فراهم کند. استفاده از فلاش‌بک‌ها، جابه‌جایی‌های زمانی و شخصیت‌های چندبعدی، ساختار غیرخطی فیلم را شکل می‌دهد و مخاطب را تا پایان داستان درگیر می‌کند، اما این ساختار پیچیده، نیازمند کارگردانی دقیق و فیلمنامه‌ای قوی است که در مواردی ضعف‌هایی در آن مشاهده می‌شود.
ترکیب ژانرها؛ از موفقیت تا سردرگمی؟
یکی از شاخص‌ترین و درعین‌حال چالش‌برانگیزترین ویژگی‌های فیلم «خانه ارواح» تلاش آن برای تلفیق دو ژانر کاملا متفاوت و در ظاهر متضاد، یعنی کمدی و وحشت است. این دو ژانر از نظر ساختار روایی، لحن، ریتم و نحوه برانگیختن احساسات مخاطب کاملا متفاوت هستند؛ کمدی بیشتر به ایجاد خنده، شادی و سبک‌سازی فضا می‌پردازد، درحالی‌که وحشت قصد دارد با ایجاد تعلیق، اضطراب و ترس، مخاطب را در فضایی پرتنش و دلهره‌آور قرار دهد.
وقتی این دو ژانر به صورت ماهرانه و دقیق با هم ترکیب شوند، می‌توانند فضای هنری و سینمایی منحصربه‌فردی خلق کنند که هم مخاطب را به خنده وادارد و هم با لحظات پرتعلیق و ناگهانی، هیجان و ترس را به تجربه‌ای متفاوت تبدیل کند. نمونه‌های موفق این ترکیب در سینمای جهان، آثاری هستند که نه فقط در لحن و فضا، بلکه در مضمون و ساختار نیز توانسته‌اند تعادل و هماهنگی قابل قبولی بین این دو عنصر برقرار کنند.
اما متأسفانه در «خانه ارواح» این تلفیق به شکل کاملا متوازن و هماهنگ رخ نداده است. بخش کمدی فیلم که بیش از همه بر پایه شوخی‌های جنسی و موقعیت‌های طنز موقعیتی بنا شده، به گونه‌ای اغراق‌آمیز و گاه حتی سخیف به نمایش درآمده است. این نوع کمدی شاید بتواند برخی مخاطبان را سرگرم کند و باعث خنده آن‌ها شود، اما از نظر ظرافت هنری و ساختار روایی، بسیار سطحی و ضعیف عمل می‌کند. شوخی‌ها و طنزهای فیلم نه‌تنها بار معنایی چندانی ندارند، بلکه گاهی از جذابیت بصری و دراماتیک اثر نیز می‌کاهند.
از سوی دیگر، بخش‌های وحشت‌آلود فیلم که باید فضای رمزآلود و ترسناکی خلق کنند، متأسفانه به دلیل ضعف در اجرا، تدوین و طراحی صحنه نتوانسته‌اند تأثیرگذاری لازم را داشته باشند. این بخش‌ها نه‌تنها نتوانسته‌اند به مخاطب حس دلهره و اضطراب واقعی منتقل کنند، بلکه گاهی به دلیل قطع و وصل‌های ناگهانی و ترکیب نادرست با لحظات کمدی، باعث شده‌اند فضای وحشت به شکلی پراکنده و ناهمگون به نظر برسد. به این ترتیب، تماشاگر نه می‌تواند به‌طور کامل در لحظات کمدی غرق شود و نه به عمق وحشت و تعلیق فیلم وارد شود.
پیام‌های اجتماعی و سیاسی
فیلم در کنار روایت داستانی، به شکلی ضمنی به موضوعات سیاسی و اجتماعی نیز می‌پردازد. کودتای ۲۸ مرداد، خیانت، ندامت شخصیت‌های سیاسی و مسأله کشف حجاب از جمله موضوعاتی هستند که در فیلم بازتاب یافته‌اند. این رویکرد، باعث شده فیلم درعین‌حال که سرگرم‌کننده است، درگیر شعارزدگی و پیام‌رسانی مستقیم شود؛ موضوعی که به جای تقویت اثر، گاهی باعث افت کیفیت روایت شده است.
شخصیت‌هایی چون مشیرالدوله که به مصدق خیانت کرده‌اند یا افرادی که در جریان کشف حجاب نقش داشته‌اند، به شکل نمادین در فیلم حضور دارند و با بازی‌هایی اغراق‌شده، تلاش می‌شود پیام اخلاقی و سیاسی منتقل شود، اما این پیام‌ها فاقد ظرافت و عمق لازم‌اند و بیشتر شبیه به چند نما و سکانس پراکنده و نیمه‌تمام در میان سکانس‌های کمدی و ترسناک به نظر می‌رسند.
ستاره‌های ناهماهنگ
از نکات مثبت فیلم، حضور بازیگران شناخته‌شده و محبوبی چون رضا کیانیان، پژمان جمشیدی، نازنین بیاتی و سروش صحت است. این بازیگران با سابقه، انتظار مخاطبان را برای اجرای قابل قبول و جذاب بالا می‌برند، اما نکته قابل‌توجه این است که تنوع و کیفیت بازی‌ها، هماهنگی لازم را در جهت خلق یک فضای منسجم در فیلم ایجاد نکرده است.
نازنین بیاتی با گریم متفاوت خود، یکی از نقاط قوت فیلم محسوب می‌شود که توجه بسیاری را جلب کرده است. پژمان جمشیدی نیز که بیشتر در آثار کمدی حضور دارد، با بازی تکراری خود ممکن است برخی مخاطبان را خسته کند. در نهایت، فیلم با وجود داشتن بازیگران توانمند، نتوانسته هماهنگی و انسجام اجرایی مطلوبی را به دست آورد که بتواند ترکیب پیچیده ژانرها و روایت را به خوبی منتقل کند.
چالش‌های ساختاری
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات «خانه ارواح» ضعف در فیلمنامه و تدوین است. روایت فیلم با وجود جذابیت اولیه، به دلیل پراکندگی، عدم انسجام و ناهماهنگی میان بخش‌های مختلف، باعث می‌شود که مخاطب گاهی از مسیر داستانی خارج شود. چرخش‌های زمانی و فلاش‌بک‌های متعدد، بدون ایجاد پل‌های روایی قوی، باعث سردرگمی و کاهش کشش داستان می‌شود.
همچنین، تلفیق کمدی و وحشت که می‌توانست نقطه قوت فیلم باشد، در عمل بیشتر به تناقض و سردرگمی در لحن منجر شده است. شوخی‌های جنسی که بخش زیادی از کمدی فیلم را تشکیل می‌دهند، گاهی موجب می‌شوند تا بار معنایی و عمق داستان تحت‌الشعاع قرار بگیرد و فیلم بیشتر به سمت سرگرمی سبک و سطحی سوق یابد.
گامی به سوی نوآوری
با تمام نقدها و ضعف‌های مطرح شده، نمی‌توان از اهمیت و ارزش تجربه جسورانه «خانه ارواح» چشم‌پوشی کرد. سینمای ایران همواره در حوزه تلفیق ژانرها و ایجاد نوآوری، با محدودیت‌ها و موانع زیادی روبه‌رو بوده است. این فیلم نمونه‌ای است از کارگردانی که می‌خواهد با شکستن قواعد و تلفیق ژانرهای متفاوت، فرمی تازه خلق کند.
«خانه ارواح» نشان می‌دهد که سینماگران ایرانی می‌توانند پا را فراتر از فرم‌های رایج گذاشته و به سراغ داستان‌ها و روایت‌هایی بروند که در سینمای رسمی کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. با اصلاح نقاط ضعف، تقویت فیلمنامه و بهبود ساختار، آثار مشابه می‌توانند در آینده نقشی برجسته‌تر در تحول سینمای ایران ایفا کنند.
