سفر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران به پاکستان در روز شنبه ۱۱ مرداد ۱۴۰۴ را می‌توان یکی از مهم‌ترین رویدادهای دیپلماتیک در سطح منطقه طی ماه‌های اخیر دانست؛ سفری که در سایه تحولات شتاب‌گیر جهانی و منطقه‌ای، معنای عمیق‌تری از صرف یک دیدار رسمی به خود گرفته و حامل پیام‌هایی استراتژیک برای همسایگان، بازیگران بین‌المللی و افکار عمومی دو ملت مسلمان ایران و پاکستان است.
این سفر که به دعوت رسمی شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان صورت گرفته، هم‌زمان با مرحله جدیدی از سیاست همسایگی دولت چهاردهم انجام می‌شود؛ سیاستی که دیپلماسی خارجی جمهوری اسلامی ایران را در مسیر چندجانبه‌گرایی هوشمندانه و مقاوم‌سازی اقتصادی با اتکا بر ظرفیت‌های پیرامونی سوق داده است. این گزارش، به تحلیل ابعاد مختلف سفر ریاست‌جمهوری ایران به اسلام‌آباد و جایگاه آن در تحولات آینده منطقه‌ای می‌پردازد.
نظم نوین منطقه‌ای و نقش دیپلماسی فعال ایران
نظم ژئوپلیتیکی جنوب آسیا و آسیای مرکزی طی ماه‌های اخیر شاهد تحولات قابل‌توجهی بوده است. از یک سو، گسترش نفوذ چین و هند در حوزه‌های انرژی و تجارت و از سوی دیگر، بازیگری تهاجمی رژیم صهیونیستی در غرب آسیا، محیط امنیتی منطقه را دستخوش تغییرات بنیادی کرده است. در چنین شرایطی، ایران با تکیه بر مؤلفه‌های قدرت بومی، درصدد بازتعریف جایگاه خود به‌عنوان حلقه اتصال بین شرق و غرب آسیاست. در این چارچوب، گسترش روابط با پاکستان نه‌تنها دارای ابعاد دوجانبه است، بلکه عنصری کلیدی در تحقق راهبرد بزرگ اتصال سرزمینی از دریای عمان به آسیای مرکزی و اروپا محسوب می‌شود. این اتصال، از مسیر سیستان و بلوچستان و کریدور چین - پاکستان  (CPEC)می‌تواند یکی از مسیرهای جایگزین اقتصادی برای عبور از تحریم‌ها و فشارهای غربی باشد.

پیوندهای عمیق تمدنی و جایگاه فرهنگی لاهور
آغاز این سفر از شهر لاهور - قلب فرهنگی پاکستان - حامل پیامی روشن در حوزه دیپلماسی عمومی بود. بازدید دکتر پزشکیان از مزار اقبال لاهوری، شاعر بزرگ پارسی‌گوی شبه‌قاره، یادآور پیوندهای عمیق تمدنی و زبانی میان دو ملت است که می‌تواند بستری برای تعمیق روابط فرهنگی، دانشگاهی و زبانی باشد.
در دوره‌ای که بسیاری از قدرت‌های جهانی به دنبال نفوذ فرهنگی از مسیر رسانه و آموزش هستند، تقویت بنیان‌های مشترک فرهنگی ایران و پاکستان، می‌تواند به مقاومت نرم منطقه‌ای در برابر موج‌های فرهنگی تحمیلی بدل شود. نزدیکی فرهنگی مردم دو کشور، به‌ویژه در میان جوامع بلوچ، شیعه و فارسی‌زبان، یکی از مهم‌ترین دارایی‌های نامشهود این روابط است.  

بازتعریف روابط اقتصادی در دوران پساجنگ ۱۲ روزه
پیروزی ایران در جنگ ۱۲ روزه علیه تجاوز رژیم صهیونیستی، نه‌تنها توازن قوا در منطقه را دگرگون کرد، بلکه فرصت‌هایی جدید برای تعمیق همکاری با همسایگان فراهم ساخت. مواضع قاطع دولت و ملت پاکستان در محکومیت این تجاوز و حمایت از تمامیت ارضی ایران، زمینه‌ای برای احیای اعتماد سیاسی دوجانبه فراهم آورد.
رئیس‌جمهور ایران در اظهارات پیش از سفر خود، افزایش مبادلات تجاری به سقف ۱۰ میلیارد دلار در سال را هدف‌گذاری اصلی این تعاملات اعلام کرد. این عدد اگرچه بلندپروازانه به نظر می‌رسد، اما با توجه به ظرفیت‌های مرزی، انرژی و ترانزیتی دو کشور، قابل تحقق است؛ مشروط بر آنکه اراده سیاسی لازم در سطح عالی دو کشور برای رفع موانع موجود و ایجاد نهادهای تسهیلگر وجود داشته باشد.

سیستان و بلوچستان؛ شاه‌کلید اتصال اقتصادی با پاکستان
در کنار ابعاد کلان سیاست خارجی، سفر رئیس‌جمهور ایران به پاکستان واجد اهمیت ویژه‌ای از منظر توسعه متوازن ملی نیز هست. همراهی منصور بیجار، استاندار سیستان و بلوچستان با هیأت عالی‌رتبه ایرانی، نشانه‌ای روشن از تمرکز دولت بر نقش راهبردی این استان در معادلات اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک کشور است.
سیستان و بلوچستان با ۹۰۰ کیلومتر مرز زمینی با پاکستان و برخورداری از بازارچه‌های رسمی چون میرجاوه، ریمدان و پیشین، به شاه‌راه اصلی اتصال ایران با بازار جنوب آسیا بدل شده است. آمارها حاکی از آن است که در نیمه نخست سال ۱۴۰۴، بیش از ۲.۲ میلیارد دلار از تجارت ایران و پاکستان، از این مسیر صورت گرفته که سهم مهمی در رونق اقتصادی جنوب شرق کشور داشته است.

بازارچه مرزی پیشین - مند؛ الگوی خرده‌فروشی رسمی
بازگشایی رسمی بازارچه پیشین - مند در شهرستان راسک طی همین هفته، گام مهمی در تحقق سیاست اقتصاد مرزی دولت چهاردهم محسوب می‌شود. این بازارچه با هدف تسهیل تجارت خرد، اشتغال‌زایی برای مرزنشینان و تقویت روابط فرهنگی میان دو سوی مرز احیا شده و می‌تواند الگویی برای سایر گذرگاه‌های مرزی باشد.
استاندار سیستان و بلوچستان در مصاحبه‌های خود به نقش مردم محلی در پایداری این بازارچه اشاره کرده و مشارکت جامعه محلی را عاملی کلیدی در موفقیت طرح‌های مرزی دانسته است. این نگاه مشارکتی، نویدبخش شکل‌گیری الگوهای جدیدی از دیپلماسی مردمی و معیشتی در مناطق مرزی است.

امنیت مرزی و مبارزه با افراط‌گرایی؛ فصل مشترک راهبردی
امنیت، یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوهای مقامات ایرانی و پاکستانی در این سفر است. سال‌هاست که مرزهای شرقی ایران از جمله نقاط پرچالش در حوزه قاچاق، تروریسم و افراط‌گرایی مذهبی بوده‌اند. بااین‌حال، همکاری‌های اطلاعاتی و میدانی میان مرزبانی دو کشور، طی سال‌های اخیر پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.
در چنین شرایطی، تقویت همکاری امنیتی با پاکستان، نه‌تنها موجب افزایش ثبات در سیستان و بلوچستان و ایالت بلوچستان پاکستان می‌شود، بلکه امنیت کریدورهای اقتصادی و مسیرهای ترانزیتی را نیز تضمین می‌کند.

دیپلماسی انرژی؛ فرصت‌های احیاشده
در کنار تجارت و امنیت، حوزه انرژی از محورهای کلیدی روابط ایران و پاکستان به‌شمار می‌رود. راه‌اندازی خط انتقال برق از ایران به بندر گوادر و ظرفیت‌های انتقال گاز از سیستان و بلوچستان، ایران را به بازیگری کلیدی در تأمین انرژی جنوب آسیا بدل کرده است.
پروژه خط لوله گاز ایران - پاکستان که به‌ دلایل متعدد طی سال‌های گذشته متوقف مانده بود، اکنون در کانون توجه دو طرف قرار دارد. بهره‌گیری از ظرفیت انرژی ارزان و پایدار ایران، می‌تواند بخشی از مشکلات مزمن کمبود انرژی در پاکستان را رفع کند و درعین‌حال، به منبعی پایدار از درآمد ارزی برای ایران بدل شود.

 رسانه‌ها و نخبگان پاکستانی؛ استقبال از سفر و همگرایی بیشتر
بازتاب رسانه‌ای گسترده سفر ریاست‌جمهوری ایران به پاکستان و استقبال گرم نخبگان سیاسی این کشور، نشان‌دهنده تقویت مؤلفه «دیپلماسی احترام متقابل» میان دو کشور مسلمان است. از سناتورهای ایالت بلوچستان گرفته تا نمایندگان احزاب مختلف، همگی این سفر را گامی در جهت پاسخ به توطئه‌های دشمنان و اثبات استقلال سیاست خارجی دو کشور دانسته‌اند.
اشاره مکرر به جنگ ۱۲ روزه ایران و محکومیت تجاوز اسرائیل، نشان می‌دهد که محور مقاومت در منطقه تنها مختص غرب آسیا نیست، بلکه در جنوب آسیا نیز ریشه‌دار شده و می‌تواند مبنای همکاری‌های بیشتر در نهادهای بین‌المللی باشد.

 سفر به‌مثابه نقطه عطفی در دیپلماسی همسایگی
سفر رئیس‌جمهور ایران به پاکستان را می‌توان نقطه عطفی در تکامل «سیاست همسایگی پیش‌برنده» دولت چهاردهم دانست. این سفر، هم‌زمان با تحولات مهم امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در منطقه انجام شده و علاوه بر ایجاد فرصت‌هایی تازه در سطح روابط دوجانبه، دارای پیام‌هایی آشکار برای بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نیز هست.
همراهی استاندار سیستان و بلوچستان با هیأت دیپلماتیک دولت، به‌ وضوح نشان می‌دهد که نگاه به استان‌های مرزی، از سطح حاشیه‌نشینی به سطح «میدان‌داری در توسعه ملی» ارتقا یافته است. ظرفیت‌های مرزی، انرژی، ترانزیت و دیپلماسی فرهنگی، همگی در قالب این سفر فعال شده‌اند و اگر با پیگیری مستمر و نهادسازی پایدار همراه باشند، می‌توانند نقطه شروعی برای تحقق اهداف بلندمدت دیپلماسی اقتصادمحور جمهوری اسلامی ایران باشند.