شلیک به دیپلماسی
در هفته‌های اخیر پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله حساسی شده است؛ جایی که کشورهای اروپایی به‌ویژه فرانسه، آلمان و انگلیس قصد دارند مکانیزم «اسنپ‌بک» را علیه ایران فعال کنند. در مقابل، تهران با ارائه پیشنهادهای روشن، عملی و متوازن، حسن نیت خود را برای جلوگیری از بحران و بازگشت مسیر دیپلماسی نشان داده است. این پیشنهاد شامل کاهش سطح فعالیت‌های هسته‌ای حساس، دریافت تضمین امنیتی از آمریکا، حذف تهدید بازگشت تحریم‌ها و ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای است. درحالی‌که ایران آمادگی کامل برای مقابله با هر اقدام یک‌طرفه اروپایی را دارد، مواضع رهبران غربی به‌ویژه فرانسه، حاکی از اصرار بر فشار و فعال کردن مکانیزم ماشه است. این تقابل، پیامدهای حقوقی، سیاسی و اقتصادی گسترده‌ای به همراه دارد که می‌تواند تعادل قدرت در پرونده هسته‌ای را به نفع تهران تغییر دهد و هزینه‌های سیاسی و دیپلماتیک قابل‌توجهی برای طرف مقابل ایجاد کند.
مکانیزم «اسنپ‌بک» در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) به کشورهای عضو اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات ایران، تمامی تحریم‌های لغو شده را مجددا فعال کنند. این سازوکار از ابتدا به‌عنوان ابزاری یک‌طرفه علیه ایران تعریف شده بود و با خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، مشروعیت اجرای آن از منظر ایران و حتی برخی دیپلمات‌های بین‌المللی زیر سوال رفت. اکنون که کشورهای اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) قصد دارند این سازوکار را فعال کنند، تنش‌ها در بالاترین سطح قرار گرفته است.
در همین راستا نیز بود که ایران با ارائه پیشنهادهایی روشن و عملیاتی، حسن نیت خود را برای حفظ برجام و جلوگیری از تشدید بحران نشان داده است، اما به نظر می‌رسد غرب، به‌ویژه سه کشور اروپایی، انگیزه‌ای برای عقب‌نشینی از این مسیر ندارند و تلاش می‌کنند از اسنپ‌بک برای فشار سیاسی و اقتصادی بر ایران بهره‌برداری کنند.
پیشنهاد ایران برای توقف اسنپ‌بک: چهار اقدام روشن و عملیاتی
سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه، جزئیات طرح پیشنهادی ایران به کشورهای اروپایی را برای جلوگیری از فعال شدن مکانیزم «اسنپ‌بک» و بازگشت تحریم‌ها تشریح کرد.
عراقچی تأکید کرد این طرح با هدف کاهش تنش‌ها و بازگشت مسیر دیپلماسی ارائه شده و شامل چهار بند عملیاتی و روشن است.
بند اول: ایران متعهد می‌شود ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی خود را رقیق کرده یا نابود کند. این اقدام نشان‌دهنده حسن نیت تهران در کاهش حساسیت برنامه هسته‌ای و ایجاد فضای اعتماد برای ادامه مذاکرات است.
بند دوم: آمریکا باید تضمین دهد که هیچ حمله یا اقدام نظامی علیه ایران انجام نخواهد شد. این تضمین برای جلوگیری از سوءتفاهم و پیشگیری از بروز بحران‌های احتمالی طراحی شده است.
بند سوم: مکانیزم اسنپ‌بک باید از توافق حذف شود؛ اقدامی که عملا تهدید بازگشت تحریم‌ها را لغو می‌کند و زمینه را برای دیپلماسی فعال فراهم می‌سازد.
بند چهارم: پس از اجرای سه بند فوق، مذاکرات هسته‌ای دوباره از سر گرفته خواهد شد تا اختلافات باقی‌مانده به شکل منطقی و دیپلماتیک حل‌وفصل شود.
عراقچی همچنین توضیح داد که ایران در این پیشنهاد، موضوع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مطرح نکرده است، چراکه تمام مسائل مربوط به آژانس پیش از این و در چارچوب توافق قاهره حل‌وفصل شده است. او تأکید کرد که این طرح عملی، متوازن و واقع‌بینانه است و تهران آماده است در صورتی که اروپا نیز حسن نیت نشان دهد، به سرعت اقدام به اجرای آن کند.
این پیشنهاد ایران به وضوح نشان می‌دهد که تهران مسیر دیپلماسی و کاهش تنش را در پیش گرفته و آماده مقابله با هرگونه اقدام یک‌طرفه اروپا است، درحالی‌که غرب هنوز تصمیم نهایی خود را برای فعال کردن مکانیزم ماشه نگرفته است.
پیشنهاد ارائه شده از سوی ایران برای توقف مکانیزم «اسنپ‌بک» دارای چند ویژگی کلیدی است که آن را از منظر حقوقی و سیاسی اهمیت ویژه‌ای می‌بخشد و نشان‌دهنده حسن نیت تهران در مسیر دیپلماسی است.
هر یک از بندهای پیشنهاد ایران به صورت مشخص و عملیاتی طراحی شده است. تهران از هرگونه ابهام و اعلام نیت صرف پرهیز کرده و عملا مسیر مشخصی برای اجرا تعیین کرده است. به‌عنوان مثال، رقیق‌سازی یا نابودی ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی، اقدامی فنی و قابل اندازه‌گیری است که نشان می‌دهد ایران قصد دارد سطح فعالیت‌های هسته‌ای خود را کاهش دهد و با ارائه تضمین امنیتی از سوی آمریکا، احتمال بروز سوءتفاهم و بحران را به حداقل برساند.
این پیشنهاد به گونه‌ای تنظیم شده است که منافع ملی ایران حفظ شود و هم‌زمان نگرانی‌های کشورهای اروپایی درباره برنامه هسته‌ای کشور کاهش یابد. این تعادل، پیام روشن تهران را منتقل می‌کند که ایران آماده تعامل منطقی است، اما درعین‌حال حاضر نیست تنها بار مسئولیت جلوگیری از بحران را بر دوش بکشد.
اقدامات پیش‌بینی‌شده در پیشنهاد ایران، مانند رقیق‌سازی اورانیوم و تضمین امنیتی از سوی آمریکا، قابلیت عملیاتی فوری دارند. این امر می‌تواند به سرعت بحران احتمالی را مدیریت و مسیر مذاکرات هسته‌ای را بازگشایی کند.
سید عباس عراقچی همچنین تأکید کرد که ایران نمی‌تواند تنها بازیگری باشد که مسئولیت جلوگیری از بحران را بر دوش می‌کشد و هشدار داد که در صورت اقدام یک‌طرفه اروپا، تهران آماده واکنش متقابل است. این نکته، پیام روشنی به غرب ارسال می‌کند: تهران ضمن حسن نیت، ابزارهای لازم برای مقابله با فشارهای یک‌طرفه را نیز در اختیار دارد و هرگونه اقدام غیرمنطقی اروپا، نه‌تنها بحران‌ساز خواهد بود، بلکه بیشترین هزینه را برای طرف مقابل به همراه خواهد داشت.
این ویژگی‌ها نشان می‌دهد که ایران با یک رویکرد هوشمندانه، هم‌زمان دو هدف را دنبال می‌کند: اول، جلوگیری از تشدید بحران و بازگشت مسیر دیپلماسی و دوم، ایجاد اهرم فشار متقابل در مقابل تلاش‌های اروپایی‌ها برای فعال کردن مکانیزم ماشه. تهران با ارائه پیشنهاد شفاف، متوازن و قابل اجرا، نشان داده که نه‌تنها آماده تعامل است، بلکه در صورت نیاز، قادر است واکنش‌های عملی برای حفاظت از منافع ملی و امنیت هسته‌ای خود انجام دهد.
در واقع، پیشنهاد ایران نمونه‌ای از دیپلماسی فعال و استراتژیک است که به وضوح بیان می‌کند: مسیر تعامل و کاهش تنش همواره برای تهران باز است، اما طرف مقابل نیز باید آماده تعامل واقعی و پذیرش مسئولیت مشترک باشد.
موضع اروپا: اصرار بر فشار و بازگشت تحریم‌ها
در مقابل پیشنهاد شفاف و عملی ایران برای توقف مکانیزم «اسنپ‌بک»، رهبران اروپایی به‌ویژه امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، موضعی کاملا متفاوت اتخاذ کرده‌اند. ماکرون در مصاحبه‌ای با رسانه‌های اسرائیلی تأکید کرد که بازگشت تحریم‌ها تحت مکانیزم ماشه در پایان سپتامبر قطعی خواهد بود و پیشنهاد ایران جدی تلقی نمی‌شود.
این موضع نشان می‌دهد که اروپا به‌ویژه فرانسه، تمایلی به عقب‌نشینی از مسیر فشار سیاسی علیه ایران ندارد و همچنان به دنبال استفاده از ابزار تحریم‌ها برای تقویت موضع خود است. تأکید بر فعال کردن مکانیزم ماشه بدون در نظر گرفتن پیشنهاد عملی ایران، می‌تواند مشروعیت دیپلماسی اروپا را نزد سایر اعضای بین‌المللی کاهش دهد و پیام روشنی مبنی بر عدم انعطاف غرب ارسال کند.
تحلیلگران معتقدند این رویکرد اروپا، عملا ایران را وادار به واکنش سخت‌تر می‌کند، واکنشی که ممکن است تبعات بین‌المللی و منطقه‌ای گسترده‌ای به همراه داشته باشد. از جمله این تبعات می‌توان به تعلیق همکاری‌های هسته‌ای با آژانس، افزایش سطح فعالیت‌های هسته‌ای حساس و تقویت موقعیت ایران در مذاکرات متقابل اشاره کرد.
به این ترتیب، سیاست اصرار اروپا بر فعال کردن اسنپ‌بک، نه‌تنها می‌تواند به تشدید تنش‌ها منجر شود، بلکه خطر کاهش اعتبار دیپلماسی اروپایی در چشم جامعه بین‌المللی را نیز به همراه دارد. این وضعیت، فشار دیپلماتیک و سیاسی مضاعفی بر کشورهای اروپایی وارد می‌کند و نشان می‌دهد که در شرایط فعلی، ایران در موقعیت برتر نسبت به طرف مقابل قرار دارد.
پیامدهای احتمالی فعال شدن اسنپ‌بک بر پرونده هسته‌ای ایران
فعال شدن مکانیزم «اسنپ‌بک» از سوی اروپا و شورای امنیت می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای پرونده هسته‌ای ایران و مناسبات بین‌المللی به همراه داشته باشد.
تحلیلگران این پیامدها را در چهار محور اصلی دسته‌بندی کرده‌اند. به اعتقاد آنها بازگشت تحریم‌ها، وضعیت برنامه هسته‌ای ایران را در ابهام قرار می‌دهد و همکاری‌های جاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به حالت تعلیق درمی‌آید.
این اقدام می‌تواند شفافیت نظارتی و پیگیری فنی توافق هسته‌ای را تحت تأثیر قرار دهد و فضای بی‌اعتمادی را تشدید کند.
همچنین فعال شدن اسنپ‌بک می‌تواند زمینه توقف هرگونه توافق و همکاری ایران در چارچوب NPT و سایر پیمان‌های بین‌المللی را فراهم کند. در چنین شرایطی، تهران احتمالا به اقدامات متقابل دست خواهد زد که شامل افزایش سطح فعالیت‌های هسته‌ای و محدود کردن دسترسی بازرسان بین‌المللی خواهد بود.
تحریم‌های بازگشتی، ممکن است فشار اقتصادی بر ایران وارد کند. بااین‌حال، تجربه گذشته نشان داده که ایران قادر است از این فشارها عبور و راهبرد مقابله متقابل را اجرا کند، به گونه‌ای که هزینه‌ها به طرف مقابل بازگردد و قدرت چانه‌زنی ایران در مذاکرات آینده افزایش یابد.
اگر ایران به اقدامات متقابل دست بزند، بیشترین زیان متوجه کشورهای اروپایی خواهد شد. مشروعیت دیپلماسی اروپایی در صحنه بین‌المللی کاهش می‌یابد و خطر افزایش تنش‌های منطقه‌ای و هسته‌ای جدی‌تر می‌شود. این وضعیت، اروپا را در شرایط دشواری قرار می‌دهد و نشان می‌دهد که هرگونه اقدام یک‌طرفه می‌تواند به نفع تهران تمام نشود و هزینه‌های سیاسی و اقتصادی سنگینی به همراه داشته باشد.
در مجموع، فعال شدن مکانیزم اسنپ‌بک نه‌تنها می‌تواند بحران را تشدید کند، بلکه ایران را در موقعیتی قرار می‌دهد که ضمن حفظ منافع ملی، توان عملیاتی و دیپلماسی متقابل خود را به نمایش بگذارد. تحلیلگران تأکید می‌کنند که در این سناریو، تهران با آمادگی کامل، کنترل شرایط را در دست دارد و طرف مقابل بیشترین ضرر را خواهد دید.
آمادگی ایران برای مقابله با فعال شدن اسنپ‌بک
علاوه بر ارائه پیشنهاد روشن و عملیاتی به کشورهای اروپایی، ایران خود را برای مواجهه با فعال شدن مکانیزم «اسنپ‌بک» نیز آماده کرده است. این آمادگی شامل چند محور کلیدی است.
تهران تأکید دارد که فعالیت‌های هسته‌ای خود را در چارچوب قانونی و فنی حفظ خواهد کرد و تلاش دارد ضمن رعایت مقررات بین‌المللی، شفافیت لازم را در اختیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دهد. این اقدام هم قدرت نظارتی ایران بر برنامه هسته‌ای خود را تقویت می‌کند و هم پیام حسن نیت تهران را به جامعه بین‌المللی منتقل می‌کند.
در صورت فعال شدن تحریم‌ها، ایران آمادگی اجرای اقدامات متقابل را دارد. این اقدامات می‌تواند شامل افزایش سطح فعالیت‌های هسته‌ای حساس، محدود کردن دسترسی بازرسان و سایر اقدامات قانونی برای دفاع از منافع ملی باشد. این رویکرد، تهران را در موقعیت قوی‌تری نسبت به طرف مقابل قرار می‌دهد و هزینه هر اقدام یک‌طرفه اروپایی را افزایش می‌دهد.
ایران هم‌زمان با آمادگی عملی، بر جایگزینی دیپلماسی به جای تقابل تأکید دارد. تهران مسیر تعامل و گفت‌وگو را باز گذاشته است، اما اعلام کرده که تحت فشار یک‌طرفه اروپا و تلاش برای اعمال مکانیزم ماشه، هرگز تسلیم نخواهد شد.
این وضعیت نشان می‌دهد که ایران با رویکرد «حسن نیت و آمادگی برای اقدام»، تمام ابزارهای قانونی و عملیاتی خود را فعال کرده است تا از منافع ملی و امنیت هسته‌ای خود محافظت کند. درحالی‌که اروپا همچنان بر اجرای مکانیزم ماشه تأکید دارد، تهران توانایی مدیریت بحران و واکنش متقابل را دارد و از نظر استراتژیک در موقعیت برتری قرار گرفته است.
به عبارت دیگر، ایران با ترکیب دیپلماسی فعال و آمادگی عملی، پیام روشنی به طرف مقابل ارسال کرده است: مسیر تعامل باز است، اما هرگونه اقدام یک‌جانبه اروپا، بیشترین هزینه را برای آنها به همراه خواهد داشت.
حسن نیت ایران و تلاش غرب برای فشار بیشتر
در نهایت باید گفت که تحلیل مجموعه اخبار و مواضع رسمی ایران و اروپا نشان می‌دهد که ایران به وضوح حسن نیت خود را ثابت کرده است. ارائه پیشنهاد عملیاتی و متوازن، تعهد به کاهش فعالیت‌های هسته‌ای حساس و آمادگی برای مذاکرات مجدد.
در مقابل، غرب و به‌ویژه فرانسه، نشان می‌دهد که تمایل ندارد از مکانیزم فشار دست بکشد و در واقع تلاش می‌کند از اسنپ‌بک به‌عنوان ابزار فشار سیاسی و اقتصادی استفاده کند.
این سیاست می‌تواند خطراتی همچون افزایش تنش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، تعلیق همکاری‌های هسته‌ای و محدود شدن دسترسی اروپا به اطلاعات فنی و آسیب به اعتبار دیپلماسی اروپایی در چشم جامعه بین‌المللی را به دنبال داشته باشد.
ایران، با آمادگی کامل برای مقابله متقابل، نشان داده است که در صورت اجرای اشتباه اسنپ‌بک، بیشترین ضرر متوجه اروپایی‌ها خواهد بود، نه تهران. این واقعیت استراتژیک، به ایران قدرت چانه‌زنی بیشتری می‌دهد و ثابت می‌کند که دیپلماسی فعال و همراه با آمادگی برای اقدام عملی، می‌تواند تعادل قدرت در پرونده هسته‌ای را به نفع کشور حفظ کند.
به طور خلاصه، پرونده اسنپ‌بک در این مرحله، آزمونی است برای دیپلماسی بین‌المللی؛ آزمونی که ایران با ارائه پیشنهاد شفاف و متوازن، حسن نیت خود را نشان داده و اروپا در صورت اصرار بر فعال کردن مکانیزم، خود را در معرض ریسک و زیان قرار می‌دهد. نتیجه نهایی این است که دیپلماسی باید جایگزین فشار شود و ایران آماده است تا با مدیریت هوشمندانه، از حقوق و منافع ملی خود دفاع کند.
در این شرایط، پیام روشن برای جهان این است که ایران نه‌تنها آماده تعامل منطقی و صلح‌آمیز است، بلکه ابزارهای لازم برای مقابله با اقدامات یک‌طرفه را نیز در اختیار دارد و اصرار اروپا بر اجرای مکانیزم ماشه، بیش از آنکه به نفع غرب باشد، هزینه‌های سنگینی برای آنها
خواهد داشت.
