سفرای اعراب از سرزمین‌های اشغالی بازمی‌گردند؟
علیرضا مجیدی، کارشناس غرب آسیا/ اگر انتظار یک تحول شگرف و فوری در رویکردهای امنیتی، نظامی و سیاسی کشورهای عربی داریم، چنین اتفاقی نخواهد افتاد. بااین‌حال، دو اتحاد حداقل پتانسیل شکل‌گیری دارند. اتفاق اول این است که اگر در نشست دوحه امکان اجماع‌سازی وجود داشته باشد، احتمال دارد برخی کشورهای عربی سفرای خود را از سرزمین‌های اشغالی فرا بخوانند. در حال حاضر پنج کشور مصر، اردن، قطر، بحرین و مغرب در اسرائیل سفیر دارند. البته قطر وزن زیادی در این میان ندارد و تجربه هم نشان داده که مغرب در نهایت پایدار نمی‌ماند. احتمال دارد این نشست باعث شود سه کشور مصر، اردن و امارات قانع شوند که سفرای خود را از اسرائیل فرا بخوانند. این خود به‌تنهایی یک اتفاق مهم محسوب می‌شود و پیامدهای آن قابل بررسی است. دومین اتفاق
- که بیشتر در میان‌مدت قابل انتظار است - این است که کشورهای عربی به سمت تعریف یک رژیم امنیتی جدید حرکت کنند؛ رژیمی که صرفا مبتنی بر آمریکا نباشد و از انحصار آمریکا خارج شود. این موضوع در مقوله اسرائیل بسیار مهم است، زیرا اکنون احساس بی‌اعتمادی و ناامنی نسبت به آن وجود دارد و همین امر باعث می‌شود احتمال تنوع‌بخشی در اتحادهای امنیتی افزایش یابد.
علیرضا مجیدی، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در گفت‌وگو با «صبح نو» در خصوص تغییر نگاه دولت‌های عربی منطقه نسبت به آمریکا، اسرائیل و پیمان صلح ابراهیم پس از تجاوز رژیم صهیونیستی به قطر، اظهارکرد: «اگر انتظار یک تحول شگرف و فوری در رویکردهای امنیتی، نظامی و سیاسی کشورهای عربی داریم، چنین اتفاقی نخواهد افتاد. بااین‌حال، دو اتحاد حداقل پتانسیل شکل‌گیری دارند.»
دو سناریوی احتمالی در نشست دوحه
وی افزود: «اتفاق اول این است که اگر در نشست دوحه امکان اجماع‌سازی وجود داشته باشد، احتمال دارد برخی کشورهای عربی سفرای خود را از سرزمین‌های اشغالی فرا بخوانند. در حال حاضر پنج کشور مصر، اردن، قطر، بحرین و مغرب در اسرائیل سفیر دارند. البته قطر وزن زیادی در این میان ندارد و تجربه هم نشان داده که مغرب در نهایت پایدار نمی‌ماند.»
تحلیلگر مسائل خاورمیانه تصریح کرد: «احتمال دارد این نشست باعث شود سه کشور مصر، اردن و امارات قانع شوند که سفرای خود را از اسرائیل فرا بخوانند. این خود به‌تنهایی یک اتفاق مهم محسوب می‌شود و پیامدهای آن قابل بررسی است.»
مجیدی ادامه داد: «دومین اتفاق - که بیشتر در میان‌مدت قابل انتظار است - این است که کشورهای عربی به سمت تعریف یک رژیم امنیتی جدید حرکت کنند؛ رژیمی که صرفا مبتنی بر آمریکا نباشد و از انحصار آمریکا خارج شود. این موضوع در مقوله اسرائیل بسیار مهم است، زیرا اکنون احساس بی‌اعتمادی و ناامنی نسبت به آن وجود دارد و همین امر باعث می‌شود احتمال تنوع‌بخشی در اتحادهای امنیتی افزایش یابد.»
بی‌اعتمادی به آمریکا و اسرائیل
وی یادآور شد: «البته باید توجه داشت که هیچ چیز قطعی نیست. اینکه کشورهای عربی به سمت تشکیل رژیم امنیتی جدید بروند، کاملا بستگی به تحولات آتی دارد. در مقطع اول، تحولات سه هفته آینده اهمیت زیادی دارد. کشورها باید از یک سو وضعیت را از منظر ایجابی ببینند، یعنی به رفتار کشورهای رقیب - به‌ویژه ایران در حوزه خلیج فارس - توجه کنند؛ در کنار ایران، روسیه و چین هم مطرح هستند.»
تحلیلگر مسائل خاورمیانه اظهارکرد: «از سوی دیگر، باید دید روند تحولات منطقه به چه سمتی می‌رود: آیا این اطمینان حاصل می‌شود که توافقی بر سر غزه اساسا غیرممکن است و از نظر آنها نتانیاهو مسئول اصلی وضعیت فعلی است؟ آیا آمریکا از رفتار نتانیاهو ناراضی خواهد شد و تصمیمات متفاوتی خواهد گرفت؟ آیا ناامنی به کشورهای دیگر مانند ایران، ترکیه و مصر سرایت خواهد کرد؟ این‌ها پرسش‌هایی هستند که در سه هفته آینده پاسخ‌شان روشن‌تر می‌شود.»
مجیدی افزود: «اگر ایران، ترکیه و سپس پاکستان و قدرت‌های بزرگ جهانی طرح قابل قبولی ارائه دهند و در طرف مقابل، نتانیاهو به تندروی خود ادامه دهد، همچنین کشورهای عربی گرفتار سیاست‌های ترامپ نشوند، این سه عامل می‌توانند زمینه‌ساز تحقق آن رژیم امنیتی جدید باشند.»
پیمان ابراهیم در سایه رفتار اسرائیل
وی تأکید کرد: «در نظم آمریکایی، همه کشورهای عربی - از جمله عربستان - باید به پیمان ابراهیم بپیوندند. عربستان نیز مسیر را برای دیگران هموار می‌کند، اما در این میان، سوریه هم باید قدم اول را بردارد. تحولات اخیر در پرونده سوریه باعث شده ریسک این اقدام برای دمشق بالا برود. این به معنای آن نیست که سوریه وارد این مسیر نمی‌شود، بلکه به این معناست که فعلا به اسرائیل بی‌اعتماد است و نمی‌داند در نهایت، این اقدام مشکلی از روابطش با اسرائیل را حل خواهد کرد یا نه.»
تحلیلگر مسائل خاورمیانه تصریح کرد: «جمع‌بندی ساده این است که کشورهای عربی باید به پیمان ابراهیم بپیوندند، اما کشوری که باید مسیر را باز کند و راه را پیش ببرد، این کار را نمی‌کند. دلیل اصلی هم رفتار اسرائیل در قبال مسائل منطقه‌ای است.»
مجیدی اضافه کرد: «در سناریوی خوش‌بینانه، پس از نشست دوحه، سفرای کشورهای عربی از اسرائیل فراخوانده می‌شوند. این به معنای قطع کامل روابط نیست، بلکه صرفا سفارت‌ها به حالت تعلیق درمی‌آیند و روابط به حداقل می‌رسد. ممکن است در مواردی تعلیق هم صورت بگیرد، اما اتفاق خیلی ویژه‌ای رخ نخواهد داد. همین توقف در پیشرفت پیمان ابراهیم خود یک دستاورد راهبردی مهم محسوب می‌شود.»
چالش‌های داخلی اسرائیل
وی ادامه داد: «فراموش نکنیم که حداکثر تا ۱۳ ماه دیگر باید انتخابات کنست اسرائیل برگزار شود و اکنون هیچ کشور عربی از نتانیاهو دل خوشی ندارد. طبیعتا 6 ماه مانده به انتخابات، هیچ امتیاز ویژه‌ای هم به نتانیاهو نخواهند داد. در حال حاضر، پرونده جنگ غزه برای نتانیاهو یک پرونده حیثیتی جدی شده و همین موضوع باعث افزایش تنش میان او و کشورهای عربی شده است.»
تحلیلگر مسائل خاورمیانه گفت: «در این چارچوب، بسیار بعید است که کشورهای عربی در بازه زمانی هفت ماه آینده وارد پیمان ابراهیم شوند مگر آنکه غزه به سرانجامی برسد و اسرائیل وارد جنگ دیگری با ایران، لبنان یا سوریه نشود.»
مجیدی خاطرنشان کرد: «در چنین شرایطی، حتی اگر پیمان ابراهیم پیشرفت نکند، خود این موضوع دارای ارزش راهبردی است. بنابراین نباید انتظار داشت که این موضوع به کلی منتفی شود یا کشورهایی چون امارات، مغرب و بحرین، راه سودان را تکرار کنند.»
