پایان ماه عسل مودی و ترامپ
رابطه هند و آمریکا در دور نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، نمونه‌ای از یک همکاری استراتژیک رو به گسترش بود؛ از توافقات اقتصادی و نمایش‌های رسانه‌ای مشترک گرفته تا مانورهای نظامی که به نوعی، اتحاد دهلی‌نو و واشنگتن را به نمایش می‌گذاشت، اما با آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، ورق برگشت و اختلافات جدی پدید آمد. اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای هندی، توهین‌های لفظی ترامپ به اقتصاد هند و فشار بر دهلی‌نو برای کاهش روابط با روسیه، همگی نشان دادند که دوران ماه‌عسل تمام شده و هند دیگر حاضر نیست سیاست خارجی خود را با دستورالعمل‌های واشنگتن تنظیم کند.
اختلافات ترامپ و مودی؛ پایان دوران همکاری استراتژیک؟
یکی از نمونه‌های بارز این اختلاف، مخالفت آشکار هند با فشارهای آمریکا بر خرید نفت روسیه بود. آمریکا به دهلی‌نو توصیه کرده بود که از خرید نفت روسیه خودداری کند، اما هند اعلام کرد کسی نمی‌تواند برای منافع خود به آن‌ها تکلیف کند. دهلی‌نو نه‌تنها به خرید نفت ادامه داد، بلکه بخشی از این نفت را پس از پالایش دوباره صادر کرد و سود هنگفتی به دست آورد، درحالی‌که هشدارهای واشنگتن را کاملا نادیده گرفت. این اقدام، نمایانگر استقلال سیاست خارجی هند و تأکیدی بر راهبرد «استقلال‌خواهی» این کشور بود؛ پیامی روشن به آمریکا که هند دیگر تابع تصمیمات آن نیست و منافع ملی خود را بر فشارهای خارجی مقدم می‌داند.
مخالفت هند با فشارهای آمریکا/ ادامه خرید و صادرات نفت روسیه
در همین راستا، سفر وزیر خارجه هند به مسکو و دیدار با ولادیمیر پوتین نیز اهمیت استراتژیک پیدا کرده است. این دیدار بر توسعه کریدور بین‌المللی شمال - جنوب تأکید داشت؛ مسیری که نقش ایران در آن غیرقابل انکار است. ایران، به‌عنوان قلب این کریدور و عضو کلیدی مسیر، جایگاه محوری در تسهیل جریان تجارت بین شرق و غرب دارد. هند با توجه به این واقعیت، ضمن تأمین نفت روسیه برای پالایشگاه‌های خود، تلاش کرده مسیرهای تجاری مستقل و کم‌خطر را تقویت کند تا از وابستگی به مسیرهای تحت کنترل آمریکا بکاهد.
اقدامات اخیر هند در عرصه سیاست خارجی، با واکنش‌های تند مقامات آمریکایی مواجه شد، اما پاسخ‌های دهلی‌نو نیز صریح و شفاف بود. وزیر خارجه هند در واکنش به اتهام وزیر خزانه‌داری آمریکا مبنی بر «سودجویی از نفت روسیه» گفت: «ما شما را مجبور نکردیم از ما خرید کنید.» این جملات نشان می‌دهد که هند دیگر در برابر فشارهای واشنگتن عقب‌نشینی نمی‌کند و استقلال خود را در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و سیاسی حفظ کرده است.
در همین حال، آمریکا اعلام کرده که تعرفه‌های جدیدی علیه هند وضع خواهد کرد که مجموع آن به ۵۰ درصد خواهد رسید. بااین‌حال، این تعرفه‌ها بیش از آنکه هند را زمینگیر کنند، به نوعی فشار روانی و تبلیغاتی علیه این کشور محسوب می‌شوند. هند با گسترش روابط با کشورهای بریکس، از جمله روسیه، چین، برزیل و همچنین همکاری راهبردی با ایران، توانسته است اثر اقتصادی این تحریم‌ها را کاهش دهد و سبد صادراتی خود را تنوع ببخشد. این اقدام هند، نمونه‌ای از سیاست هوشمندانه در مقابله با فشارهای خارجی و مدیریت منافع ملی است.
نقش کلیدی ایران در کریدور شمال - جنوب و مسیرهای تجاری مستقل هند
علاوه بر این، حرکت هند به سمت شرق و تقویت روابط با چین، روسیه و ایران، نشان می‌دهد که دهلی‌نو در حال بازتعریف جایگاه خود در سیاست بین‌الملل است. عضویت در بریکس و سازمان همکاری شانگهای، ظرفیت تازه‌ای برای استقلال بیشتر هند از واشنگتن فراهم کرده و نشان می‌دهد که فشارهای آمریکا عملا هند را به همان سمتی سوق داده است که واشنگتن از آن نگران بود؛ نزدیکی بیشتر به شرق و ایجاد توازن در سیاست خارجی خود.
واقعیت این است که ماه‌عسل هند و ترامپ پایان یافته و روابط دو کشور وارد مرحله‌ای تازه شده است؛ مرحله‌ای که بیش از هر چیز، بر استقلال استراتژیک هند و تمایل آن به حفظ منافع ملی، حتی در برابر قدرتمندترین کشور جهان، تأکید دارد. هند نشان داده است که حاضر نیست به‌خاطر فشارهای آمریکا، برنامه‌های اقتصادی و تجاری خود را تغییر دهد و در عوض، با تکیه بر مسیرهای جایگزین، روابط خود با شرق و کشورهای متحد غیرغربی را تقویت می‌کند. این چرخش، نویدبخش دوره‌ای جدید در سیاست خارجی هند است که نه‌تنها خودمختاری اقتصادی و سیاسی این کشور را تضمین می‌کند، بلکه قدرت مانور آن را در معادلات منطقه‌ای و جهانی افزایش می‌دهد.
